Schouwen-Duveland

Schouwen-Duveland (Nederlands: Schouwen-Duiveland) is 'n gewezen eiland en gemeênte in de provincie Zeêland. Ze leit tussen de Oôsterschelde in 't zujen en de Grevelienge in 't noôrden. Mee Noôrd-Beveland is 't verbonde deur de Sturmvloedkeêrienge en de Zeêlandbrugge, mee Goeree-Overflakkee deur de Greveliengedam en de Brouwersdam en mee Flupland deur de Flupsdam. De gemeênte ao in 2024 onheveer 35.000 inweuners en eit 'n oppervlak van 488 km² (daevan is 260 km² waeter).

Gemeênte Schouwen-Duveland
(Gemeente Schouwen-Duiveland)

Vlagge

Waepen

Indeling

Land

Provincie

Waeterschap

Streêk(en)

Oôdplekke

Statistiek

Oppervlakte

488,21 km²

- land

228,60 km²

- waeter

259,61 km²

Inweuners

34.631

Daotum

1 jannewari 2024

Bevolkiengsdichteid

151 inw./km² (land)

Geografische liggieng

Hoôgte

-1,7 — +1,0 ^[1] m

Ontstaen

1 jannewari 1997

Belangrieke verkeersaders

N57, N59, N256, N652, N653, N654, N655

Netnummer

0111

Postcodes

4301-4328

Bestuur

Collegepartijen

LSD, CDA, SGP, GL

- zeêtels

15

Burhemeêster

Jack van der Hoek

- waernemend

neê

- partij

D66

Overige

Bienaem

Streektaele(n)

Schouwen-Duvelands

Steêband

Hatfield (Hertfordshire) (Vereênigd Konienkriek), Saint-Hilaire-du-Harcouët (Frankriek)

Gemeêntelike website

www.schouwen-duiveland.nl

D'r bin tweê steden op Schouwen-Duveland, Zurrikzeê en Brouwes'aeven. Aore plekken bin Aemstie, Briepe, Bru, Burg, Burgsluus, Dreistur, Elkerzee, Ellemeet, Kerkwerve, Looperskapelle, Merjaen, Nieuwerkerk, Nieuwerkerke (ôk schutje genoemd), Noordgouwe, Noordwelle, Oôsterland, Ouwerkerk, Renisse, Schaerendieke, Schoddebozze, Sêêskerke, Sturjalland en Zunnemaire.

Geschiedenisse

Middeleeuwen

In middeleêuwen waere Schouwen en Duuveland tweê aparte eilanden. D'r tussendeur liep een breêje geule, die bie Zierikzeê de Gouwe wier enoemd en die meer nae 't noorden varder gieng as Sunnemare. Zeêland ao in die tied nie aIleên regelmaetig te maeken mi vee schae dù sturmvloeden, mar ok omdat et een twistappel was tussen Vlaenderen en 'Olland, wier er vee verinneweert. De Zeêuwen zelf waere verdeêld. Vlaemsgezinden onder Jan van Renisse stonge tegenover de volgeliengen van Wolfert van Borsele en Witte van Aemstie. Dien lesten was zelf as bastaerd van de Graef van Olland, Floris V, een bitje buuten de boôt evaolle bie d' erfenisse. De Graef van Henegouwen, Jan van Avesnes, was nae de moord op Floris V as Jan I ok Graef van Olland ore.

Jan van Renisse was verbanne uut Zeêland, en Witte van Aemstie oa aolles van em in kunne pikke, omdat Wolfert van Borsele Jan van Renisse valselijk beschuldigd ao van betrokken'eid bie de moord op Floris V. Laeter, toen 't uutkwam wier Wolfert "elyncht".

Jan van Renisse was een groôte strateeg en een belangrieke anvoerder van de Vlaemingen bie de Guldensporenslag bie Kortriek. Ie speelde een beslissende rolle in de eindstried en liet vee Franse ridders in 't stof biete. De Vlaemingen wonne die slag en krege toen an de zuudkant een stuitje rust en woue toen in 't noorden schoôn schip maeke.

In 1303 dronge ze Zeêland binne en sloege ze beleg vò Zierikzeê. In maerte 1304 kwam daer een ende an omdat er een waepenstilstand eslote wier. Nae ofloap daevan, in de zomer, kwaeme de Vlaemingen wì trug. D'Ollandse oôfdmacht onder leiding van Willem van Oostervant, de laetere Graef Willem III, van oôrsprong een 'Enegouwer, zat op Duuveland, saeme mit Utrechtenaers onder Bisschop Gwijde,ok een 'Enegouwer. De Vlaemse schepen liete, toen ze de Gouwe opvoere, nie duudelijk merke wat ze van plan waere en voerde toen ineêns bliksemsnel een landing uut op Duuveland. De verwarring bie d'Ollanders was groôt; Gwijde wier evange enome en Willem trok mî zijn leger trug op Zierikzeê dat 't wì zwaer te verduren kreeg.

Een paer wekenlang wier 't zonder onderbrekiengen besturmd. Toen dat nie ielp blokkeerden de Vlaemingen aolle toegangen en gienge varder Olland in. Zonder vee tegenstand liepe z' aolf Olland onder de voet. Witte van Aemstie was tussendeur uut Zierikzeê ontsnapt nae Kennemerland en Jan van Renisse dee z'n best in Olland en veroaverde ok de stad Utrecht. Alleên Aerlem en Dordrecht ielde dae stand. Ok Zierikzeê bleef as een middeleêuwse egelsteling in anden van d' Ollandse Graef.

De Vlaemingen ao vermoedelijk toch tevee ooi op der vurke enome, Ollandse steden kwaeme in opstand en de Vlaemingen drope of uut Olland en Utrecht. Vòdat de Vlaemingen bie ons trug trokke wier er in de Gouwe op 10 en 11 Auhustus 1304, nog zwaer evochte tussen Fransen en Vlaemingen. De Fransen stonge onder leiding van admiraal Rainier Grimaldi. Z'en vloôt bestong uut 30 Franse, 8 Spaanse en 5 Ollandse koggen en 11 galeien uut Genua. De Vlaemse vloot, onder leiding van Gwijde van Namen, bestong uut schepen van aollerlei nationaliteiten; koggen uut Vlaenderen, Bayonne (dat toen Engels was) en de Hanzesteden. Ok Spanjaerden, een Zweed en nog een paer aore deeje mee. In totaal kwam 'n toch mà op oagstens 37 groôte schepen. Wél vochte een eêleboel kleinere schepen mit um mee. En dat was in z'n voordeêl; bie ebbe liepe vee Franse schepen vast op ondiepten en leek 't erop of de Vlaemingen zoue winne. Mì de laetere vloed kwaeme de Franse schepen los en keerde de kansen. De aoren ochend waere, mischien deur 't werk van een spion, de Vlaemse schepen uut mekoare edreve. De Franse vloot, in slagorde, kon der toen gauw een ende anmaeke en Zierikzeê was vrie.

Inpolderiengen

De verzandieng en anslibbieng gienge vlug en in 1374 wiere deur middel van tweê dammen Dreister en Schouwen mì mekaore verbonde en ontstong Noordgouwe. Noe konne de boeren van Dreister en ok Noordgouwe mì; paerd en waegen nae De Stad (Zierikzeê). 't Zuudoôstelijke stikje van Noordgouwe lag 't oagst, was zanderig en eêt noe Schoddebos. Vroeher wier 't nog deur iedereên Schorrebozze enoemd; een naem die prachtig angeeft oe onze vorouwers in de 14e eêuw der tegenan'keke. In nog geên dertig jaer was de noe doôdloapende Sunnemare zòvaâre an'eslibd dat de polder Zonnemaire in 1401 bediekt kon oôre. In 1513 wier Slot Moermond voor de dorde keer op'ebouwd. De dieken die van Schoddebos in noôrdelijke richting nae de Grevelienge liepe, bleve daernae tot 1953 binnendieken.

Verbindiengen voo de Deltawêrreken

De vervoersmogelijkeden vanof ons eiland waere vô die tied erg modern. ’t Was zelfs op'enome in de vliegroute Rotterdam – Knokke. De vliegvelden Aemstie in Souburg waere tussenstations. In de luchtvaert wier in de dertiger jaeren nog veel op zicht evloge. Zô waere der langs de belangriekste routes luchtvaertlichten ebouwd, een soôrt kleine viertorens midden in ’t land. Dreister en Wulleminadurp bezaete alletwêe zô’n kunstwerk vô de route Rotterdam – Londen.

Ok de militaire luchtvaert was op Schouwen nie onbekend. Vanof vliegveld Aemstie wier der boven de Grevelienge vôr ons durp druk ’oefend. Der lag daer een vlot as doel, waerop mit Fokker tweêdekkers wier edoke. In 1939 sloeg der nog zô’n Fokker in de polder Bloôis te pletter. Daebie kwam een zeune van de toen zeer bekende dichter Clinge Doôrenbos om ’t leven, ie scheen an’t stunten ewist te wezen vor een vriendinnetje van em in Brouwsaeven.

Hét vervoermiddel in die voôroôrlogse jaeren was de fiets. Er waeren der zô veel van in der waere toen nog zô weinig auto’s dat ze’t slachtoffer van de Belasting waere. Iedere fiets most een fietsplaetje è, een kopere straokje mit in’esloge letters in ciefers. De in die tied veel voôrkômende werkelôzen krege der eên gratis. Mâ dan zat der wel een gaetje in want iedereên most kunne zie da je d’er nie vô betaeld ao!

Auto’s waere der nog nie vee. Je kon daerom nog zonder gevaer op straete spele. De miste meêssen kwamme haest nie van 't eiland af. Rotterdam was de makkelijkst bereikbaere grôte stad vôr ’t noôrden van Zeêland. Je stapte een paer onderd meter van uus in de stoomtram. Die sliengerde z’n eige schommelend, raokend in fluitend van west naer oôst over ’t eiland. Je most dan in Ziepe op de boôt nae Numansdurp. Nae zô’n tweê uren vaere, ok meêstal wi schommelend in mit de nôdige raok in stoom, mos je dan opnieuw vô een paer uren de tram in.

Op ’t station in de Roosestraete kwam d’er een ende an d’ uren durende RTM-reize in stapte j’ over op ’t plaesselijke RET-vervoer; de Electrische Tram in plekke van d’ ons zô bekende stoomtrem. Overdonderd wier je dû de drukte, de vele eren in mevrouwen, de Maesbruggen, ’t Witte Uus in de wienkels van de Nieuwe Binnenweg. Laeter kwam d'r een directe verbindieng tussen Ziepe en Flupland.

Oorlog

Op 10 meie 1940 oôrde m’n op Schouwen vroeg in den ochend à vliegtuugen overkomme. Ze maekten een aor geluid as de tweêdekkers van Fokker, die op het vliegveld Aemstie d’r tuus ao. Een radio ao m’n nog nie; daevò moste m’n nae m’n omoe, die ao een ansluuting op de draedomroep. Daer oôrde m’n meer biezondereden. Onze koneginne Willemina ield’n een striedlustige rede, waerin ze meldde dat onze troepen dapper stand ielden en dat m’n achter de Waeterlinie veilig waere.

Dat bleek een stuitje laeter wel erg optimistisch te wezen; zelf verdween ze een paer daegen laeter naer Iengeland en nog een paer daegen varder capituleerde ons leger. Alleên Zeêland vocht nog deur. Vor ons eiland duurde dat mà kort. Evochte wier d’er ôk nie. Eêst wiere onze fietsen die buute stongen estole deur Nederlandse soldaoten. Een paer uren laeter kwaeme de Duitsers die ’t zelfde deeje mit de nog over’ebleve fietsen.

De eêste Duitser die m’n zaege, een jonge knul mit een Totenkopf embleem op z’n kraege, liep geliek dae nae toe om te kieken of aolles goed was. De vuufde colonne of luchtfoto’s ao d’r werk dus goed edae.

De volgende weken was iedereên op zoek nae z’n fiets. Biena iedereên vond die wì trug. We woonden nog op een eiland en de sociale controle was nog groôt, ôk ao de meêsten van ons nog eêrbied vor ’t miene en ’t joewe.

An de draedomroep ao m’n nie vee meer. Aol ’t nieuws wier vortan nogal aordig ekleurd. De radio wienkels deeje goeie zaeken. Je zag overal op de daeken kopere draedjes verschiene. Dat was een teken dat er wì een radio mit meêstal de kortegolf was an’eschaft om nae Radio Oranje uut Engeland te kunne luustere. Omdat de taelekennis nog nie groôt was, wier d’er ok vee nae den Belg eluusterd, die ok vanuut Engeland uutzond.

Op ons durp waere in’t begin gin Duutsers, die zaete vooraol in de Westoek bie ’t vliegveld. Ok in Zierikzeê liepe d’r een paer rond. Dae was de Kommandantur en d’r laege ok een paer boôten van de Kriegsmarine. De groôste veranderienge was de verduusterienge. As’t donker was mocht er gin straeltje licht nae buute schiene. Ok de koplampen van auto’s en fietsen krege een kappe op mit een klein garretje derin. Ok de Amsterdamse tied wier of’eschaft, we krege vortan de Duitse tied; dae zat 40 minuten verschil tussen. Alleên de tied op de torenklokke wier an’epast. Vorloapig bleef iedereên mit onze eige tied rekene.

Op mooie zomeraevenden zat iedereên buute om de toestand te bespreken. Eêle zwermen vliegtuugen kwaeme tussen licht en donker vanuut ’t oôsten over om Engeland te bombarderen. De staerten ienge nae benee, zwaer van de bommen.

D’r waere weinig landverraejers op ons eiland. Ma je most toch uutkieke. Op ’t lest wist je we wie je kon vertrouwe. Op de leêgere schole krege m’n vortan ok Duitse les en in de winter vitamine C pillen.

Langzaemerand gieng et minder er minder goed uutzie vor onze bezetters. De Slag om Engeland wier dù de Moffen verlore, de Blitzkrieg was over en ze gienge rekenieng ouwe met een tegenreactie.

Voral de Westoek wier daerom vol’ebouwd mit bunkers. Iedereên kreeg inkwartiering. De errebeiers gienge ’n elke dag mit de tram naer Aemstie om te werke an de Atlantik Wal.

De tram ree ok langs de Kloôsterweg tussen Noordgouwe en Schoddebos. Dae kon je ’m mit een goeie wind bieouwe of jeneige mee laete slepe. De tram zat dikkels vol mit Armeniers die onze kunsten prachtig vonde. Dat waere een soort Duitse ’ulptroepen, die Stalin nog erger vonde dan Hitler.

In de lucht begon het ok te veranderen. De vliegtuugen kwaeme noe uut het westen. De Moffen krege noe een koekje van eige deeg, wat bienae iedereen prachtig vond. We krege in Zonnemaire drie oage masten mit aollemae kaebels; dat was een radiostation dat de Engelse vliegtuugen most opmerke en indere. We laege naemelijk midden tussen Oôst-Engeland en het Ruhrgebied mit de Duitse oorlogsindustrie. Zo noe en dan kwam er angeschote Engels vliegtuug leêge over en wier dan dikkels neer’eschote dù Duitse nachtjaegers.

De bezetting wier langzaemerand drukkender en grimmiger. We moste onze radio en aolles wat van koper was inlevere, de eêuwenoue kerkklokken wiere ok ’estole om om’esmolte ’t oren vò granaten an’t Oôstfront.

Iedereên boven de vuuftiene most altied een persoonsbewies bie z’n è en nae acht ure ’s aevens mocht je eêlemaele nie mì buute komme. Ok de distributie wier erger. Op ’ platteland viel’t nog wè mee wat ’t eten angaet. Om an stroope te kommen was eenvoudiger, daevô oefde je alleên mâ geraspte suukerpeejen te koken. Om an aerpelmeel te kommen was ok nie moelijk; daevô mos je aerpels raspe en mit water een paer weken laete stae en telkes omroere.

Ok de roakers krege ’t moelijk zodat er volop tabak ekweekt wier. Ons deeje dae nie an mee. Mit je bonkaerte van de distributie kreeg je, gloaf ik, 1 pakje Consi in de weke, as je teminste boven de achttiene was. Het binnenlandse nieuws wier d’r ok nie beter op. Regelmaetig stong d’r een Bekanntmachung van de Wehrmacht mit een lieste van terechtstelliengen in wegens sabotage. De Joden, die vornaemelijk in Zierikzeê woonden wiere of ’evoerd naer Amsterdam en laeter naar Westerbork en uuteindelijk nae Poôl'n. Die leste bestemming wiste we pas nae den oorlog. De familie Labzowski, wae m’n moeder lappen stof kocht om te naoijen è m’n nooit mì trug ezie.

De Moffen krege ’t moelijker. In Rusland gieng het bie Stalingrad mis; het Duitse 6e leger onder von Paulus gaf zich op 2 februaorie 1943 over. In ’t zelfde jaor op 13 meie gaeve de restanten van’t Afrika Korps zich over. De anvoerder Rommel zat toen al wied en zied in Duitsland.

Ze begonne ’m al mà meer te kniepen voor een invasie, en ze waere benauwd dat achter de bunkers langs de kust parachutisten en (zweef)vliegtuugen zouwe kunne lande. Rommel begon toen ier de zaek op poôten zetten. Iedereên die nog nie as dwangarbeider nae Duitsland was of ’evoerd of nie gedwonge in de Arbeidsdienst zat, most boamen gae kappe. De stammem wiere in de polders ezet tegen zweefvliegtuugen. Ze krege de naem Rommelasperges. Rommel wier beschouwd as eên van de beste Duitse veldmaarschalken. Laeter wier ’n beschuldigd dat ie in ’t complot zat om Adolf Hitler op 20 juli 1944 te vermoôren en wier ’n edwonge om op 14 october 1944 zelfmoord te plegen. Om op die asperges trug te komen; soms vonde ze dat nog nie genoeg. Verschillende eilanden in de Delta wiere daorom onder waeter ezet. Op 5 meie 1945 wier Schouwen pas vrie. 'evochte tiejes de bevriejieng is ter nie. Wel is Bru flienk beschote vanof Flupland.

Weatersnoodramp

Mì die sturmvloed in feberwari 1953 wier Schouwen zwaer 'etroffen. Op 't eiland kwamme ruum 800 man omme. Ok nae de ramp bleef ut kritiek. Dieken die in al die eêwen gin waeter oefden te keren krege er noe volop mee te maeken en dikkels nog van de verkeerde kant ok. Vòraol de Schouwse Diek, de vroegere oôstelijke zeêdiek van Schouwen, kreeg 't zwaer te verduren en most op zijn steile kant noe de golfanval opvange bie sturmen uut westelijke richting. Mì militairen, dekzeilen, perkoenpaelen en zandzakken konde m'n bie een sturm effen vô Paese de zaek net boven waeter oue.

't Diekwaeter, waevan eigelijk nie meer van over was dan een klein geultje tussen schorren, speelde nog één keer een kwaelijke rolle in 1953. De in de luwte 'elege dieken derlangs waere niet berekend op zò'n oage waeterstand en braeke op verschillende plekken deur. Omdat ok an de zuudkant van de Vierbannenpolder de diek te leêge was, stroamde die polder van tweê kanten tegelieke vlug vol en verdronke 'onderde mensen in Capelle, Nieuwerkerke en Ouwerkerke.

Nae de ramp

In de jaeren trek nae de Ramp wieren de overbluufsels van middeleêuwse geulen of'eslote, zòas 't Diekwaeter zelf en op Thole de Pluumpot. Mi de ofsluuting van de Zandkreeke en 't Veêrse Gat was zòdoende de lengte van zeêweringen in Zeêland flienk verkort. De vardere kustverkortingen vanof de Oôsterscheldekering tot en mìt de Maeslantkering brochten laeter nog vee meêr veilig'eid in de Delta. In 1967 wier de Greveliengendam 'eopend nae Flakkee, nae de Zeêlandbrugge de eerste verbindieng van Schouwen mee de buutenwereld. Kenmerkend voor deze jaeren is de enorme opkomst van het toersime. Vooral Renisse wor een druk plekkie. In 1989 wier die dam ok an'esloten op de Flupsdam. De sluus bie Bru is ien van de drukste sluzen van Nederland, mar wor vooral voo recreaosievaert gebruukt. De sluus is de ienige verbindieng van de Greveliengen mee aore waeters. Deur 'n gemeêntelike erindeêlienge ontsti de nieuwe gemeênte Schouwen-Duveland in 1997. Een jaer eerder was 't ouwe waeterschap Schouwen, dat al eeuwenlang bestong op'ego in Waeterschap Zeeuwse Eilanden.

Schouwen eit gin zoet waeter rondom en raekt dus bie droôgte altied snel in de problemen. Pogingen om een zoetwaeterleiding an te leggene binne in de jaeren '80 en '90 mislukt.

Politiek

Gemeênteraod

De gemeênteraod van Schouwen-Duveland bestit uut 23 zetels. Hieronger stit de saomenstellieng van de gemeênteraod vanof 't ontstaen in 1997:^[2]

Partij	2022	2018	2014	2010	2006	2002	1997
LSD ¹	6	6	5	4	3	4
CDA	3	3	3	3	4	4	4
VVD	3	3	4	5	4	4	7
SGP	3	3	3	3	2	2
GL	3	3	0	1	1	1	1
PvdA	2	1	2	2	5	3	4
CU	1	1	2	2	2	2
D66	1	1	1	1	0	0	2
SP	1	2	2
Alert!			1	2	2	3
SGP-GPV							3
RPF							2
Totaol	23	23	23	23	23	23	23
Opkomst	60,7%	65,3%	63,6%	61,8%	65,3%	67,9%	61,4%