Nederland
| Nederland | |||
| |||
|
| |||
| Baosisgegevens | |||
| Officiële landstaele: | Nederlands, Fries | ||
| Oôdstad: | Amsterdam, mae de regerienge zit in D'n Aegt | ||
| Regeriengsvurm: | parlementaire constitutionele monarchie | ||
| Staetsoôd: | Willem-Alexander der Nederlanden | ||
| Regeriengsleider: | Dick Schoof | ||
| Religie: | 2015: katholicisme (24%) protestantisme (20%) - calvinisme (16%) islam (5%) | ||
| Oppervlakte: | 41.543 [1] km² (18,41% waeter) | ||
| Inweuners: | 17.943.000 (jannewari 2024) [2] (432 inw. / km²) | ||
| Aore gegevens | |||
| Volkslied: | Wilhelmus van Nassouwe | ||
| Munte: | euro (EUR)
| ||
| UTC: | UTC+1 (zeumertied: jaet) | ||
| Nationaole feêstdag: | 27 april | ||
| Web | Code | Tel. | .nl | NL/NLD | +31 | ||
Nederland (Fries: Nederlân) is 'n land in Europa, en wè 't in Europa leiende deêl van 't Konienkriek der Nederlan'n. 't Grenst an België en Duutsland en leit in 't westen en noorden an de Noordzeê. Oôdstad is Amsterdam, aore steêën bin o.a. Rotterdam, D'n Aegt, Utrecht, Eind'oven en Greunienge. 't Land is lid van de EU en stae bekend om zien riekdom an waeter. Populair oort 't land ok wè Olland genoemd. Mie 18 miljoen inweuners (auhustus 2024) is Nederland 't dichtstbevolkte land van Europa (heêl kleine lan'n butengelaeten; zie ok lieste van lan'n in Europa).
Geografie
bewerkNederland eit 17,94 miljoen inweuners begin 2024 [2] en 'n totaele oppervlakte van 41.543 km², daervan is 33.647 km² land (81,6%) en 7.896 km² waeter (18,4%).[1] De bevolkiengsdichteid is 432 inweuners per km² totael en 533 inweuners per km² land.
Nederland is grô'ndeels vlak mee as hoôgste punt de Vaelserbaereg van 321 meter boven zeêniveau, immae in't zuudoôstelijkste puntje van Limburg. Grôte stikken van 't wess'n ligge zelfs onger zeêniveau weer buutelanders dan weer vreemd van opkieke. 't Laegste punt lig in de provincie Zuud-'Olland, in de gemeênte Zuudplas: - 6,76 meter.
Klimaot
bewerkNederland eit 'n gemaetigd zeêklimaot, in de klimaotindeêlienge van Köppen 'n Cfb-klimaot (maetig regenklimaot).
Zie ok:
-
Haevene van Rotterdam -
Het Kurhaus ant strange van Scheveniengen -
Meulens van Kinderdiek -
Kaerte van Nederland -
Streektaelen in Nederland -
Oôgtekaerte van Nederland
_(8190331404).jpg)
Inweunerantal
bewerkD' ontwikkelieng van 't inweunerantal:
| Per alve eêuw [3] | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Jaer | Inweuners | Verschil | Procenten | Verschil opgeteld | Procenten | Mael | Dichteid ¹ |
| 1850 | 3.084.000 | 95 | |||||
| 1900 | 5.107.000 | + 2.023.000 | + 66% | + 2.023.000 | + 66% | 1,7 | 157 |
| 1950 | 10.027.000 | + 4.920.000 | + 96% | + 6.943.000 | + 225% | 3,3 | 301 |
| 2000 | 15.864.000 | + 5.837.000 | + 58% | + 12.780.000 | + 414% | 5,1 | 468 |
| 2024 | 17.943.000 | + 2.079.000 | + 13% | + 14.859.000 | + 482% | 5,8 | 533 |
| Gemiddeld | + 85.000 | + 2,8% | |||||
¹ per landoppervlakte
| Per tien jaeren [4] | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Jaer | Inweuners | Verschil | Procenten | Verschil opgeteld | Procenten |
| 1950 | 10.027.000 | ||||
| 1960 | 11.417.000 | + 1.390.000 | + 13,9% | + 1.390.000 | + 13,9% |
| 1970 | 12.958.000 | + 1.541.000 | + 13,5% | + 2.931.000 | + 29,2% |
| 1980 | 14.091.000 | + 1.133.000 | + 8,7% | + 4.064.000 | + 40,5% |
| 1990 | 14.893.000 | + 802.000 | + 5,7% | + 4.866.000 | + 48,5% |
| 2000 | 15.864.000 | + 971.000 | + 6,5% | + 5.837.000 | + 58,2% |
| 2010 | 16.575.000 | + 711.000 | + 4,5% | + 6.548.000 | + 65,3% |
| 2020 | 17.408.000 | + 833.000 | + 5,0% | + 7.381.000 | + 73,6% |
| 2024 | 17.943.000 | + 535.000 | + 3,1% | + 7.916.000 | + 79,0% |
| Gemiddeld | + 107.000 | + 1,1% | |||
| Per jaer [5] | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Jaer | Inweuners | Verschil | Procenten | ||
| 2014 | 16.829.000 | ||||
| 2015 | 16.901.000 | + 72.000 | + 0,4% | ||
| 2016 | 16.979.000 | + 78.000 | + 0,5% | ||
| 2017 | 17.082.000 | + 103.000 | + 0,6% | ||
| 2018 | 17.181.000 | + 99.000 | + 0,6% | ||
| 2019 | 17.282.000 | + 101.000 | + 0,6% | ||
| 2020 | 17.408.000 | + 126.000 | + 0,7% | ||
| 2021 | 17.475.000 | + 67.000 | + 0,4% | ||
| 2022 | 17.591.000 | + 116.000 | + 0,7% | ||
| 2023 | 17.811.000 | + 220.000 | + 1,3% | ||
| 2024 | 17.943.000 | + 132.000 | + 0,7% | ||
| Totael | + 1.114.000 | + 6,6% | |||
| Gemiddeld | + 111.000 | + 0,7% | |||
Geschiedenisse
bewerkNederland onstit as land in 1568 tiejes de opstand tegen de Spanjaerden. In de 17e eeuw mikt ut land een bloeiperiode deu, die ok we bekend stit as de Gouden Eêuw. Ollandse en Zeeuwse schepen vaere de 'ele weareld over. Amsterdam wor ien van de groôste ste'en ter weareld. Kolonies worre 'esticht in Oôst-Indië, Zuud-Afrika en op de westkust van Noord-Amerika. Nae enige tied neme de Iengelse de leidende posisie over en treed er wa verval op. In de 18e eeuw vind er vee slaeven'andel plaes. In 1795 breekt de Franse tied an, dit durende toet 1813. Willem I komt an de macht in het land bloeit weer op. Vee kanaolen in spoorlienen worre in de 19e eeuw an'eleid. In de 20e eêuw breke tweê wereldoorlogen uut. In de Twidde Weareldoôrlog wor Nederland duur Duutsland bezet. Nae dezen oorlog raeken me uze kolonies kwiet. Een tied van groôte welvaart breekt an. Iedereen kriegt een auto. Naedeel is we de groôte vervuuling as gevolg iervan. Vee immigranten komme naar Nederland. Laeter bliekt de keerzij iervan de toegenomen criminaliteit in dat de welvaartstaet nie onbeperkt is. Nederland raekt betrokke bie de Europese Unie mee z'n eênwordingsproces. In 2002 wor de gulden an de kant 'ezet ten koste van de Euro.
In de negentiende eêuwe ontstoenge d'r vee plannen om de Zujerzeê, of stikken d'rvan, droôg te maeken. Dit wier zoôwè gedae om sturmvloeden te vokommen as om d'r nieuwe landbouwgrond bie te kriegen. In 1918 wier de Zujerzeêwet angenomme, daerin beslote wier 't plan van Cornelis Lely uut te voeren. De drie polders die-an Flevoland uutmaeke 'oorde daerbie. In 1942 kwam de Noordoôstpolder klaer. Oôstelijk en Zudelijk Flevoland volgde in 1957 resp. 1968. De tweê zujelijke polders, daer-a in 't begin nog vreêd weinig mensen weunde, wiere ondergebrocht in 't Openbaer Lichaem Zujelijke IJsselmeerpolders. De Noordoôstpolder 'oorde agauw bie Overijssel. As de polders meer beweund raekte wiere d'r gemeênten gemaekt vo de belangriekste plekken: Dronten (1972), Lelystad (1980), Almere (1984) en Zeewolde (1984). Uutendelienge wier in 1986 't Openbaer Lichaem opgedoekt en wier de nieuwe provincie Flevoland gesticht uut Urk, de Noordoôstpolder en de Zujelijke IJsselmeerpolders.
In de nacht van 31 jannewari op 1 feberwari 1953 gebeurende De Ramp, daerbie voraol Schouwen-Duveland in Goereê-Overflakkeê zwaer getroffen wier. Ok in de reste van Zeêland, nog 't minste op Walcheren (daer aodde ze de dieken nae 1944 juust opnieuw angeleid), waeren overstroômiengen, mae mee vee minder doôien. In 1953 komme d'r in totaal 1.836 mensen om. 't stroômgat bie Ouwerkaarke wier pas ant ende van '53 'edicht in anwezigheid van Konienginne Juliaona. Nae anleiienge daervan wier 't Deltaplan ontworpe en uutgevoerd: diekveroôginge vo eêl de kuste en allemaele zwaere dammen tussen de eilanden, die 't gevaer uut de zeê-aermen moesten aelen. Op 't lest kwam d'r uut de milieubewegienge wè verzet tege 't Deltaplan; daerom wier in de jaeren tachtentig in plekke van 'n damme de Oôsterschelde afgeschermd mee 'n Sturmvloedkeêrienge. Deur de Deltawerken werd Zeêland viel beter beriekbaer, en nam 't toerisme flink toe.
Politiek en bestier
bewerkNederland is 'n constitutionele monarchie mee 'n konienk an 't oôd. De konienk eit vòraol (mae nie exclusief) 'n symbolische functie. De konienk vurmt saemen mee de ministerraed de regerienge (of kabinet), die-a de uutvoerende macht in anden eit. De wetgevende macht leit bie de Staeten-Generaol, in 't bezonder bie de Twidde Kaemer. Die oort elke vier jaer direct deu verkieziengen gekoze. D' Eêste Kaemer, die-a nie zovee macht eit, oort gekoze deu de leeën van de Provinciaole Staeten. De Provinciaole Staeten en de gemeênteraed ore ok direct gekoze. Burgemeêster en Commissaoris van de Konienk ore deu de regerienge benoemd.
Vanof 2 juli 2024 't kabinet-Schoof, bestaende uut PVV, VVD, NSC en BBB.[6] Dick Schoof is de premier.
| Twidde Kaemer sins december 2023 [7] | |||
|---|---|---|---|
| Partij | Ofkortieng | Zeêtels | Verschil mie 2021 |
| Partij vò de Vrie'eid | PVV | 37 | +20 |
| GroenLienks-Partij van d'n Arbeid | GL-PvdA | 25 | +8 |
| Volkspartij vò Vrie'eid en Democraotie | VVD | 24 | -10 |
| Nieuw Sociaol Contract | NSC | 20 | +20 |
| Democraoten 66 | D66 | 9 | -15 |
| BoerBurgerBewegieng | BBB | 7 | +6 |
| Chrissen-Democraotisch Appèl | CDA | 5 | -10 |
| Sociaolistische Partij | SP | 5 | -4 |
| DENK | DENK | 3 | 0 |
| Partij vò de Dieren | PvdD | 3 | -3 |
| Forum vò Democraotie | FVD | 3 | -5 |
| Staetkundig Grifformeerde Partij | SGP | 3 | 0 |
| ChrissenUnie | CU | 3 | -2 |
| Volt Nederland | Volt | 2 | -1 |
| Juuste Antwoord 21 | JA21 | 1 | -2 |
| 50PLUS | 50+ | 0 | -1 |
| BIE1 | BIJ1 | 0 | -1 |
| Totael | 150 | ||
Zie ok:
- Politiek in Nederland (uutslagen Twidde en Eêste Kaemer plus Europeês Parlement, totaolen provincies en gemeênten, saemenstellieng kabinet'n)
- Lieste van Nederlandse kabinet'n
- Lieste van Nederlandse premiers
Leger
bewerk't Nederlandse leger bestaet uut vier onderdeêlen: landmacht, luchtmacht, marine en marechaussee (militaire politie) plus drie ulpedeêlen.[8]
't Leger ao ruum 41.000 soldaoten plus onheveer 6.500 reserviesten (totael bienae 48.000 militairen in 2023).[9]
De begroôtieng vò 2024 bedraegt 21,4 miljard euro (15,3 miljard in 2023).[10]
Nederland internationaol
bewerkNederland is onder aore lid van de Europeêse Unie (EU) en de NAVO.
Bestierlijke indeêlienge
bewerkD'n oôdstad van Nederland is Amsterdam, de reherienge zetel echter in D'n Haeg.
Nederland in Europa is verdeêld in provincies, waeterschappen en gemeênten.
Provincies
bewerkD'r binne twaolf provincies:
 |
|
Zie ok:
Gemeênten en waeterschappen
bewerkD'r binne 21 waeterschappen en 342 gemeênten (stand: 1 jannewari 2024). De waeterschappen staen bestierlik op dezelfde oôgte as de provincies en ulder grenzen loôpe nie altied gliek.
Zie ok:
De vier hroste gemeênten binne Amsterdam, Rotterdam, D'n Haeg en Utrecht (saemen onheveer 2,5 miljoen inweuners) en leien in de Randstad.
Zie ok:
Volk en cultuur
bewerkGodsdienst
bewerkNederland is verdeeld in een katteliek en een protestants deel. Dizze grens lopt zelfs dwars deu Zeêland. Tehenwoordig is die grens minder deu de vergaonde seculaorisaotie, mar de verschillen in volksaerd tussen dizze twee delen binne nog aoltied goed merkbaor. De leste jaeren is d'r een kleine minder'eid van moslims ontstoô.
Taelen
bewerkDe eêrste taele in Nederland is 't Nederlands. Deêze taele is officieel in eêl 't land en eit de meêste sprekers. De term Nederlands ei feitelik tweê beteêkenissen: de Standerdtaele, 'n geformaliseerde vurm van 't Zuud-Ollands, en de noemer vò 'n antal Nederduutse dialecten die-an in Nederland en België gesproken ore.
Daernessens bin d'r toch nog 'n stik of wat aore taelen. Die bin te verdeêlen in tweê groepen: autochtone en allochtone mindereidstaelen. De eêrste ore ok wè streektaelen genoemd (mae let op: 't woôrd streektaele kan ok gliek staen an dialect) en kunne zoôwel 'n glad van 't Nederlands losstaende taele weze (Fries) as 'n groep dialecten van 't Nederlands (bevobbild Braebants). De allochtone mindereidstaelen bin meêstal nie an 't Nederlands verwant en 't groôste deêl is in Nederland nog joenk.
Zie ok:
Kunst
bewerkNederland eit veural beroemde schilders voort'ebrocht as Rembrandt van Rijn, Jan Steen, Vincent van Gogh en Piet Mondriaan
Noôten
bewerk- ↑ 1,0 1,1 AlleCijfers
- ↑ 2,0 2,1 StatLine
- ↑ Bevolkingsatlas van Nederland, bladzie 29
- ↑ StatLine
- ↑ AlleCijfers
- ↑ Rijksoverheid
- ↑ Kiesraad
- ↑ Ministerie van Defensie - organisaotie
- ↑ Ministerie van Defensie - personeel
- ↑ Ministerie van Defensie - financiën
Lienks nae buten
bewerk
|
|
| |
|---|---|
Noord-Braebant | Noord-'Olland | Overiessel | Utrecht | Zeêland | Zuud-'Olland |
| |
|---|---|
|
Caribisch Nederland: | |
| |
|---|---|
| Lan'n in Europa |
|---|
| Albanië | Andorra | Armenië | Aâzerbeidzjan | België | Bosnië-Hercegovina | Bulharije | Cyprus | Denemarken | Duutsland | Estland | Finland | Frankriek | Georhië | Griek'nland | Honharije | Ierland | Iesland | Itâlië | Kazachstan | Kosovo | Kroâtië | Letland | Liechenstein | Litouw'n | Luxemburg | Malta | Moldâvië | Monaco | Montenehro | Nederland | Noôrd-Macedonië | Noorwegen | Oekraïne | Oesteriek | Poôl'n | Portuhal | Roemenië | Rusland | San Marino | Servië | Slovenië | Slowakije | Spanje | Turkije | Tsjehhië | Vaticaânstad | Vereênigd Konienkriek | Wit-Rusland | Zweden | Zwitserland |
| Afankelijke hebied'n: Adjara | Akrotiri en Dhekelia | Åland | Azoôr'n | Eiland Man | Faeroër | Gagaoezië | Guernsey | Hibraltar | Jan Mayen | Jersey | Krim | Nachitsjevan | Nagorno-Karabach | Spitsberhen |
| Niet-erkende staeten: Abchazië | Kosovo | Noôrd-Cyprus | Sealand | Transnistrië | Zuud-Ossetië |
| Afrika - Noord-Amerika - Zuud-Amerika - Azië - Oceanië |