Amsterdam
Amsterdam is 'n gemeênte en stad in de provincie Noord-'Olland. De gemeênte ei 931.000 inweuners, de stad 908.000.
| Nederlands | Amsterdam |
| 'Ollands | 'tzelfde |
 | |
 | |
| Land | Nederland |
| Provincie | Noord-'Olland |
| Streêken |
Amstelland Vechtstreek, Waeterland |
| Oôdplekke | Amsterdam |
| Oppervlakte | 244 km² |
| - land |
188 km² |
| - waeter |
56 km² |
| Inweuners |
931.000 (2024) |
| Dichteid | 4951 inw./km² (land) |
| Coördinaot'n | |
Amsterdam (Jiddisch ok wè Mokum) is d'n offisjelen oôdstad van Nederland. ’t Is eên van de steeën in de Randstad. De stad leit an de mond van d'n Amstel en an 't IJ. De Amsterdamse aeven is via ’t Noôrdzeêkanaol verbonden mie de Noôrdzeê. In de Gouwe Eeuwe was Amsterdam ien van de belangriekste steden van de waereld.
Op 24 maerte 2022 ging Weêsp op in de hemeênte Amsterdam. De gemeênte is onderverdeêld in verschillende stadsdeêlen die-an weêr onderverdeêld bin in buurten en wieken.
Stadshezicht
bewerkKenmerk'nd voe den Amsterdamse binn'nstad, zelfs voe 'n Nederlanse stad, zien de waeterwehen. Neffen 't Ie en den Amstel, wiran a de stad zen naem te dank'n ei, zien der de Heêrnhracht, de Prinsehracht en de Keizershracht, die an in een rienge om de ouste binn'nstad lihhen. De oôdhrachen worn wee mie dwarshrachen verbon'n. Vee mensen maekn een tochje deur de hrachen.
'n Aore bekende Amsterdamse plekke is d'n Dam, wiraon 't Paleis op de Dam, de Nieuwe Kerke en Madame Tussaud staene, saemen mie 't momenemt voe de hevaln in de Twidde Waereldoôrlog. Aore bekende heboun zien de Beurs van Berlahe en de vele hrachenuzen. Ok 'n in 't oôhe spriengend hebouw is den Amsterdam Arena, tuushaevene van Ajax. In de jaeren '70 is Amsterdam-Zuudoôst 'ebouwd. Ier stô vee gallerieflats, aol worre die de leste jaeren wel vervange deur geweune huuzen. Een nieuw uutbreidingswiek van de stad is IJburg, dat is 'ebouw in het IJmeer.
Amsterdam is wereldwied bekend as libaraole stad, vanwehe de Rosse Buurte (Wallen) en de vrie verkriegbaere softdrugs. Vanwehe onger meer geweld tehen homo's en Joden, veelal deu allochtone daoders ao dit imaogo wè een flienke deuk op'eloôpe.
Politiek
bewerkGemeênteraed
bewerkDe gemeênteraed sins 1990:[1]
| Zetelverdieling | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Partij | 2022 | 2018 | 2014 | 2010 | 2006 | 2002 | 1998 | 1994 | 1990 | ||||||||
| PvdA | 9 | 5 | 10 | 15 | 20 | 15 | 15 | 14 | 12 | ||||||||
| GL | 8 | 10 | 6 | 7 | 7 | 6 | 7 | 6 | 7 | ||||||||
| D66 | 7 | 8 | 14 | 7 | 2 | 3 | 4 | 8 | 9 | ||||||||
| VVD | 5 | 6 | 6 | 8 | 8 | 9 | 9 | 8 | 7 | ||||||||
| BIJ1 | 3 | 1 | |||||||||||||||
| PvdD | 3 | 3 | 1 | 1 | |||||||||||||
| Volt | 2 | ||||||||||||||||
| SP | 2 | 3 | 6 | 3 | 6 | 4 | 3 | 1 | |||||||||
| JA21 | 2 | ||||||||||||||||
| DENK | 2 | 3 | |||||||||||||||
| CDA | 1 | 1 | 1 | 2 | 2 | 4 | 3 | 3 | 5 | ||||||||
| FVD | 1 | 3 | |||||||||||||||
| Partij van de Ouderen | 1 | 1 | |||||||||||||||
| CU | 1 | ||||||||||||||||
| Red Amsterdam | 1 | ||||||||||||||||
| Trots op Nederland | 1 | ||||||||||||||||
| Leefbaar Amsterdam '92 | 2 | ||||||||||||||||
| De Groenen ¹ | 1 | 3 | 1 | 2 | |||||||||||||
| Mokum Mobiel '99 | 1 | 1 | |||||||||||||||
| Centrumdemocraten (CD) | 4 | 2 | |||||||||||||||
| Centrumpartij '86 (CP'86) | 1 | ||||||||||||||||
| Totael | 45 | 45 | 45 | 45 | 45 | 45 | 45 | 45 | 45 | ||||||||
| Opkomst | 47% | 52% | 50% | 53% | 53% | 48% | 48% | 57% | 51% | ||||||||
¹ 1998+2002: Amsterdam Anders/De Groenen
Burgemeêsters
bewerkDit is 'n lieste mee burgemeêsters sins 1808:[2]
| Ambtsperiode | Naem burgemeêster | Partij of stroôming | Biezonderheên |
|---|---|---|---|
| 1808 - 1810 | Jan Wolters van de Poll | Franse tied, 'enoemd deu konienk Lodewiek Napoleon | |
| 1811 - 1813 | Willem Joseph van Brienen van de Groote Lindt | Franse tied | |
| verscheie burgemeêsters | |||
| 1813 - 1824 | Pieter Alexander van Boetzelaer | reheriengs'ezind | |
| 1813 - 1824 | Jan Brouwer Joachimszoon | ||
| 1813 - 1828 | David Willem Elias | conservaetief | vanof 1824 allien burgemeêster |
| 1814 - 1816 | Paul Ivan Hogguer | ||
| 1816 - 1824 | Gerrit Blaauw | ||
| 1821 - 1824 | Andries Adolf Deutz van Assendelft | reheriengs'ezind | |
| weer één burgemeêster | |||
| 1828 - 1836 | Frederik van de Poll | reheriengs'ezind-conservaetief | |
| 1836 - 1842 | Willem Daniël Cramer | ||
| 1842 - 1849 | Pieter Huidekoper | ||
| 1850 - 1853 | Gerlach Cornelis Joannes van Reenen | conservaetief | |
| 1853 - 1853 | Hendrik Provó Kluit | liberaol | |
| 1854 - 1854 | Johannes van Iddekinge | waernemend | |
| 1855 - 1858 | Cornelis Hendrik Boudewijn Boot | conservaetief-liberaol | |
| 1858 - 1866 | Jan Messchert van Vollenhoven | conservaetief | |
| 1866 - 1868 | Cornelis Fock | liberaol | |
| 1868 - 1880 | Cornelis den Tex | liberaol | |
| 1880 - 1891 | Gijsbert van Tienhoven | liberaol | |
| 1891 - 1901 | Sjoerd Vening Meinesz | liberaol | |
| 1901 - 1910 | Wilhelmus Frederik van Leeuwen | liberaol | |
| 1910 - 1915 | Antonie Röell | liberaol | |
| 1915 - 1921 | Jan Willem Tellegen | Vriezinnig-Democraotische Bond (VDB) | |
| 1921 - 1941 | Willem de Vlugt | ARP | |
| 1941 - 1945 | Edward Voûte | liberaol | lid van Germaensche SS in Nederland, na d'n oôrlog veroôrdeeld |
| 1945 - 1946 | Feike de Boer | Liberaole Staetspartij (LSP) | |
| 1946 - 1956 | Arnold Jan d'Ailly | PvdA | |
| 1957 - 1967 | Gijs van Hall | PvdA | |
| 1967 - 1977 | Ivo Samkalden | PvdA | |
| 1977 - 1983 | Wim Polak | PvdA | |
| 1983 - 1994 | Ed van Thijn | PvdA | |
| 1994 - 2001 | Schelto Patijn | PvdA | |
| 2001 - 2010 | Job Cohen | PvdA | |
| 2010 - 2010 | Lodewijk Asscher | PvdA | waernemend |
| 2010 - 2017 | Eberhard van der Laan | PvdA | overleje in 2017 |
| 2017 - 2018 | Jozias van Aartsen | VVD | waernemend |
| 2018 - noe | Femke Halsema | GL |
Trivia
bewerk- Amsterdam stoôt op plekke 23 van vuulste lucht van Nederland.[3]
Bekende inweuners
bewerk- Abraham Jacob van der Aa, letterkundige
- Jan van Aartsen, politicus
- Ahmed Aboutaleb, politicus (wetouwer)
- Ina Adema, politicus
- Frits Bolkestein, politicus en schriever
- Els Borst, politicus
- Sharon Dijksma, politicus (wetouwer)
- Piet Hein Donner, jurist en politicus
- Willem Drees, politicus (premier)
- Louis van Gaal, voebaltrainer
- Wim van Gelder (CDA), politicus
- Glennis Grace, zangeres
- Meindert Hobbema, kunstschilder
- Jaap de Hoop Scheffer, diplomaot en politicus
- Frits Korthals Altes, advocaet en politicus
- Abraham Kuyper, predikant, journalist en politicus (premier)
- Ahmed Marcouch, politicus (raedslid)
- Hans van Mierlo, journalist en politicus
- Annabel Nanninga, politicus (raedslid)
- Rob de Nijs, zanger en acteur
- Jan Paternotte, politicus (raedslid)
- Rembrandt van Rijn, kunstschilder
- Raymond de Roon, politicus
- Annie M.G. Schmidt, schriefster
- Sylvana Simons, presentatrice en politicus (raedslid)
- Joop den Uyl, politicus (premier, wetouwer)
- Henk Vonhoff, politicus
- Loes Vonhoff-Luijendijk, politicus (raedslid)
- Hans Wiegel, politicus
- Bob Wttewaall van Stoetwegen, politicus
- Dilan Yeşilgöz, politicus (raedslid)
Noôten
bewerkLienks nae buten
bewerk
-
Amsterdamse hrachen -
't Paleis op d'n Dam, 'ebouwd as staduus van Amsterdam -
De Stopera, het tehenwoordihe staduus van Amsterdam -
Uutbreidingsplan van de stad in 1935
