Twidde Weareldoôrlog
De Twidde Weareldoôrlog was een zeer groôtschaelige oorlog, de meêst bloedigsten die ooit op de aerdbol is 'evoerd. Vechtende partijen waere an de ene kant Duutsland, Japan, Itâlië, Ongarije, Roemenië, Bulgarije, Finland en Mantsjoekwo in an de oare kant onger meer Frankriek, Iengeland, de Vereênigde Staeten, China en de Sovjetunie. Naer schattingen kwamme 72 meljoen mênsen 'ierbie om 't leven. Voorà in Oôst-Europa is vreêd 'arde 'evochte, deer viel 82,5% van aolle militaire slachtoffers.
Verloôp
bewerkDeur vee historici wor de Twidde Weareldoôrlog deels verklaerd deur de vernederende vredesvoorwaerden an Duutsland nae Eerste Weareldoôrlog. Deu de opkomst van dictaotor Adolf Hitler in Duutsland kwamme de Duutsers steeds meer tegenover de Iengelse in de Franse te stoô. De oôrlog startende op 1 september 1939 mee de Duutse inval in Poôl'n. Nederland rocht in mei '40 bie de oorlog betrokke. Uze koneginne Willemina ield 'n striedlustige reê, waerin ze zei dat uze troepen dapper stand ieuw en da' m'n achter de Waeterlinie veilig waere. Dat bleek een stuitje laeter wel vreêd optimistisch te wezen; zelf verdween ze een paer daegen laeter naer Iengeland en nog een paer daegen varder capituleerde ons leger. Alleên Zeêland vocht nog deur tot 19 meie. An de draedomroep ao m'n nie vee meer. Aol 't nieuws wier vortan nogal aordig ekleurd. De radiowienkels deeje goeie zaeken. Je zag overal op de daeken kopere draedjes verschiene. Dat was een teken dat er wì een radio mit meêstal de kortegolf was an'eschaft om nae Radio Oranje uut Engeland te kunne luustere. Omdat de taelekennis nog nie groôt was, konne de meêste van ons gin Iengels verstae, daerom wier d'er ok vee nae den Belg eluusterd, die ok vanuut Engeland uutzond. Vanof naejaer 1940 gieng et er langzaemerand minder goed uutzie vor onze bezetters. De Slag om Engeland wier dù de Duutsers verlore, de Blitzkrieg was over en ze gienge rekenieng ouwe mit een tegenreactie. Iedereên boven de vuuftiene most altied een persoonsbewies bie z'n è en nae acht ure 's aevens mocht je eêlemaele nie mì buute komme. Ok de distributie wier erger. Op 't platteland viel't nog wè mee wat 't eten angaet. Het binnenlandse nieuws wier d'r ok nie beter op. Regelmaetig stong d'r een Bekanntmachung van de Wehrmacht mit een lieste van terechtstelliengen in wegens sabotage. De Joden wiere of 'evoerd naer Amsterdam en laeter nae Westerbork en uuteindelijk nae Poôl'n. Die leste bestemmiengen wiste m'n pas nae den oôrlog. De Duutsers krege 't moelijker. In Rusland gieng het bie Stalingrad mis; het Duitse 6e leger onder von Paulus gaf z'n eige op 2 feberwari 1943 over. In 't zelfde jaor op 13 Meie gaeve de restanten van 't Afrika-Kurps d'r eige over. De anvoerder Rommel zat toen al wied en zied in Duitsland. Ze begonne 'm al mà meer te kniepen voor een invasie, en ze waere benauwd dat achter de bunkers langs de kust parachutisten en zweefvliegtuugen zouwe kunne lande. Rommel begon toen ier de zaek op poôten te zetten. Iedereên die nog nie as dwangerrebeier nae Duitsland was of 'evoerd of nie gedwonge in de Arbeidsdienst zat, most boamen gae kappe. De stammem wiere in de polders 'ezet tegen zweefvliegtuugen. Ze krege de naem Rommelasperges. Rommel wier beschouwd as eên van de beste Duutse veldmaarschalken. Laeter wier 'n beschuldigd dat ie in 't complot zat om Hitler op 20 juli 1944 te vermoôren en wier 'n 'edwonge om op 14 oktober 1944 zelfmoord te plegen. Verscheie eilanden in de Delta wiere daorom onder waeter ezet. Binnen een paer daegen most biena iedereên weg weze vanwege de inundatie. Voora rond Walchren wier zwaer 'evochten. De oorlog durende toe september 1945, toe gaf Japan zich over naedat de Amerikaonen twee atoombommen op 't land 'egooid ha. Vanof 1941 was ok Japan betrokke 'ereakt bie de Twidde Weareldoôrlog deu de anval op Pearl Harbor. Duutsland ha z'n eige al een paer maenden eerder over'egeve. Ut meêst verschrikkelukke van dizze oorlog was de Holocaust, weerbie zowat 6 meljoen Joôden ommebrocht binne. De Twidde Weareldoôrlog zurgende wel voo een tweêdeling in Europa, weerna de zogenaemde Kouwe Oorlog ontstong. Europa herstellende z'n eige wel verbaezend snel van de verschrikkingen van de oorlog. Nae de oorlog kwam d'r een enorme economische groei die voor vee welvaert zurgende.
1939
bewerk- 1 september - Invaosie van Duutse troepen in Poôl'n. Begin van de Twidde Weareldoôrlog.
- 3 september - Oorlogsverklaering van het Vereênigd Konienkriek en Frankriek aan an nazi-Duutsland.
- 17 september - Ok de Sovjet-Unie valt Poôl'n binne
1940
bewerk- 10 meie - Duutse troepen vallen Frankriek maer ok Nederland, Belhië en Luxemburg binnen. Oal dizze drie lan'n reake noe ok betrokken bie de Twidde Waereldoôrlog.
- 10 meie - Winston Churchill wor premier van 't Vereênigd Konienkriek.
- 14 meie - De binnenstad van Rotterdam wor verieneweerd deu Duutse bommenwêrrepers.
- 15 meie - Nederland (behalve Zeêland) geeft z'n eige over an de Duutsers.
- 17 meie - Middelburg wor zwaer 'ebombardeerd deu Duutse bommenwerpers. 24 inweuners komme ierbie om 't leven. Zeêland (behalve Zeêuws-Vlaonderen) geeft z'n eige over an de Duutsers.
- 19 meie - De leste Nederlandse troepen verleate Zeêuws-Vlaonderen nae 10 daehen verzet tehen de Duutse overmacht.
- 27 meie - De leste Belhiese troepen verleate Zeêuws-Vlaonderen (bie Truzement).
- 28 meie - Belhië geeft z'n eige over an de Duutsers.
- 22 juni - Frankriek geeft z'n eige over an de Duutsers. De helt wor bezet deur Duutsland, de aore helt wor as Vichy-Frankriek een satellietstaete van de Duutsers.
- 7 december - Duutsland begint de Blitz op Londen. De aanhouwernde bombardement'n kostte an 30.000 man 't leven.
1941
bewerk- 25 feberwari - In Amsterdam wor de Feberwaristaoking 'eorhaoniseerd. De staoking wor hard neer'eslogen: ierbij valle nehen doden.
- 22 juni - Operatie Barbarossa. Hitler valt Rusland binne, ochteraf een hrote fout.
- 7 december - Japanse anval op Pearl Harbor. Gevolg is dat de Vereênigde Staeten bie de oorlog worre betrokke.
1942
bewerk- 11 jannewari - Japan valt Nederlands-Indië an.
- 20 jannewari - In Berlijn wor de Wannseeconferentie 'ehouwe. Hier wor de Endlösung der Judenfrage georgaoniseerd.
- 27 jannewari - In Winterswiek wor een temperatuur 'emeten van -27,4 C. Dit is tot op noe voor Nederland nog steeds ut kouwerecord.
- 27 feberwari - In de Jaovazeê goôt Karel Doorman mee z'n vloot ten ogner.
- 31 meie - Eerste massaole bombardement op een Duutse stad. Keul'n is 't doelwit.
1943
bewerk- 2 feberwari - De noordelijke helt van 't Duutse Zesde Leher geeft zich in Stalingrad over. De Duutse tegenstand is hebroken hetgeen een keerpunt in d'n oorlog betekent.
- 31 maerte - Bombardement op Rotterdam-west, hierbie komme 326 man omme.
- 24 juli - Bombardement op Hamburg deu de Britten. Ierbie ontstoôt een vierstorm. Vogges de officiële ciefers komme ierbie 18.474 Duusters om 't leêven.
- 28 november - Behin van de conferentie van Teheren, weer de grôte drie, Roosevelt, Stalin in Churchill bie mekander komme.
1944
bewerk- 22 feberwari - Tiejens een bombardement op Nijmegen deu de geallieerden, kommen meer as 800 man om 't leven. Ok Arnem, Enschede en Deventer worren op dezen dag deu Amerikaonse bommenwerpers 'ebombardeerd.
- 6 juni - D-Day, behin van de geallieerde invaosie in Normandië.
- 11 september - Bresjes wor deu de geallieerden 'ebombardeerd. Awast da de plekke was geëvacueerd valle d'r toch nog 199 slachtoffers.
- 3 oktober - Bie een Iengels luchtbombardement wor een gat 'eslegen in de Waschappeller Zeêdiek. Ierbie kwammen 180 inweuners om 't leven deu water in vuur; de plaets zeluf wier zô goed as van de kaerte eveegd deur de bommen en 't binnenstreumende zeêwaeter. De geallieerde troepen landde op 1 november 1944 mee landiengsvaertuugen ten noorden en zuuën van 't ontstaene diekgat. Tun tiede van de landienge bevonde zich nog zes mêsen in 't durp, de rest van de overlevenden was geëvacueerd ni de omriengende durpen. Op 12 oktober 1945, meer dan een jaer laeter, was 't gat edicht. Een nog oaltijd zichtbaer overbliefsel is de kreeke, die ontstaen is deur 't bombardement. Deur 't zoute kwelwaeter, onder de diek door, is 't waeter brak in plaets van zoete. As herinnering an dizze oôrlog, mè zeker oôk an de bevrijdienge, staet ter een Sherman-tank op den diek. Achter de viertoren "Ooge licht" liggen, in een aluve cirkel, de graeven van de oorlogsslachtoffers. Zie ok Inundaotie van Walchren.
- 1 november - Walchren wor bevrijd deu de Iengelse.
1945
bewerk- 27 jannewari - Russische troepen bevreije het concentraosiekamp Auschwitz.
- 3 maerte - Bombardement op het Haegse Bezuujenhout, weerbie 550 man omkomme.
- 30 april - Adolf Hitler schie' z'n eige doôd.
- 5 meie - Generaal Foulkes overhandigt in Hotel De Waereld in Waegeningen an de Duusters de capitulaosievoorwear'en.
- 6 meie - 't ende van de oôrlog in Nederland.
- 7 meie - Duutsland tekent in Reims z'n overgeave aon de westelijke geallieerden.
- 8 meie - Duutsland tekent in Berlijn z'n overgeave aon de oôstelijke geallieerden. 23.01 uur: 't ende van de oôrlog in Europa.
- 20 meie - Ok Texel is noe bevrijd.
- 6 juli - Intocht van Willemina in Den Haeg.
- 6 auhustus - De Amerikaonen gooie een atoombomme op de Japanse stad Hiroshima. Op de 9e gooie ze z'r iene op Nagasaki.
- 9 auhustus - De Sovjet-Unie valt Japan an in trekt China in Noord-Korea binne.
- 15 auhustus - Japan geeft z'n eige over aon de geallieerden.
- 2 september - Japan tekent z'n overgeave. Ende van de Twidde Weareldoôrlog.
Slachtoffers per land
bewerkHet antal slachtoffers is onevenredig verdeeld over de verscheie lan'n. Dit is vooral 't geval bie burherslachtoffers.
| Land | Inweunerantal 1939 | Militaire slachtoffers | Burherslachtoffers | Joôdse Holocaustslachtoffers | Totaol antal doôden | Doôden in % van het inwonerantal |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Albanië | 1.073.000 | 28.000 | 200 | 28.200 | 2,63% | |
| Australië | 6.998.000 | 40.400 | 100 | 40.500 | 0,58% | |
| Belhië | 8.387.000 | 12.100 | 49.600 | 24.400 | 86.100 | 1,02% |
| Birma | 16.119.000 | 22.000 | 250.000 | 272.000 | 1,16% | |
| Brezilië | 40.289.000 | 1.000 | 1.000 | 2.000 | 0,00% | |
| Bulharije | 6.458.000 | 22.000 | 3.000 | 25.000 | 0,38% | |
| Canada | 11.267.000 | 45.300 | 45.300 | 0,40% | ||
| China | 517.568.000 | 3.800.000 | 15.805.000 | 19.605.000 | 3,78% | |
| Cuba | 4.235.000 | 100 | 100 | 0,00% | ||
| Denemarken | 3.795.000 | 2.100 | 1.000 | 100 | 3.200 | 0,08% |
| Duutsland | 69.623.000 | 5.533.000 | 1.810.000 | 160.000 | 7.503.000 | 10,77% |
| Estland | 1.134.000 | 40.000 | 1.000 | 41.000 | 3,62% | |
| Ethiopië | 17.700.000 | 5.000 | 200.000 | 205.000 | 1,16% | |
| Filepijn’n | 16.000.000 | 57.000 | 90.000 | 147.000 | 0,92% | |
| Finland | 3.700.000 | 95.000 | 2.000 | 97.000 | 2,62% | |
| Frankriek | 41.700.000 | 212.000 | 267.000 | 83.000 | 562.000 | 1,35% |
| Frans Indo-China | 24.600.000 | 1.000.000 | 1.000.000 | 4,07% | ||
| Griekenland | 7.222.000 | 20.000 | 220.000 | 71.300 | 311.300 | 4,31% |
| Hongarije | 9.129.000 | 300.000 | 80.000 | 200.000 | 580.000 | 6,35% |
| Ierland | 2.960.000 | 200 | 200 | 0,00% | ||
| Iesland | 119.000 | 200 | 200 | 0,17% | ||
| India | 378.000.000 | 87.000 | 1.500.000 | 1.587.000 | 0,42% | |
| Irak | 3.698.000 | 1.000 | 1.000 | 0,03% | ||
| Iran | 14.340.000 | 200 | 200 | 0,00% | ||
| Itâlië | 44.394.000 | 306.400 | 145.100 | 8.000 | 459.500 | 1,04% |
| Japan | 71.380.000 | 2.041.000 | 580.000 | 2.621.000 | 3,67% | |
| Joegoslavië | 15.400.000 | 446.000 | 514.000 | 67.000 | 1.027.000 | 6,67% |
| Korea | 23.400.000 | 60.000 | 60.000 | 0,26% | ||
| Letland | 1.995.000 | 147.000 | 80.000 | 227.000 | 11,38% | |
| Litouwen | 2.575.000 | 212.000 | 141.000 | 353.000 | 13,71% | |
| Luxemburg | 295.000 | 1.300 | 700 | 2.000 | 0,68% | |
| Maleisië | 4.391.000 | 100.000 | 100.000 | 2,28% | ||
| Malta | 269.000 | 1.500 | 1.500 | 0,56% | ||
| Mexico | 19.320.000 | 100 | 100 | 0,00% | ||
| Monholië | 819.000 | 300 | 300 | 0,04% | ||
| Nederland | 8.729.000 | 7.900 | 88.900 | 102.000 | 198.800 | 2,32% |
| Nederlands-Indië | 69.435.000 | 4.000.000 | 4.000.000 | 5,76% | ||
| Newfoundland | 300.000 | 1.000 | 100 | 1.100 | 0,37% | |
| Nieuw-Zeêland | 1.629.000 | 11.900 | 11.900 | 0,67% | ||
| Noorwegen | 2.945.000 | 3.000 | 5.800 | 700 | 9.500 | 0,32% |
| Oostenriek | 6.653.000 | ? | 40.500 | 65.000 | 105.500 | 1,59% |
| Eilanden in Oceanië | 1.900.000 | 57.000 | 57.000 | 3,0% | ||
| Oôst-Timor | 500.000 | 55.000 | 55.000 | 11,0% | ||
| Pool'n | 27.007.000 | 100.000 | 1.900.000 | 3.000.000 | 5.000.000 | 18,51% |
| Roemenië | 19.934.000 | 300.000 | 64.000 | 469.000 | 833.000 | 4,22% |
| Singapore | 728.000 | 50.000 | 50.000 | 6,87% | ||
| Sovjet-Unie | 175.500.000 | 10.700.000 | 11.900.000 | 1.000.000 | 23.600.000 | 13,44% |
| Spanje | 25.637.000 | 4.500 | 4.500 | 0,02% | ||
| Thailand | 15.023.000 | 5.600 | 300 | 5.900 | 0,04% | |
| Tsjechoslowakije | 15.300.000 | 25.000 | 43.000 | 277.000 | 345.000 | 2,25% |
| Vereênigd Konienkriek | 47.760.000 | 382.600 | 67.800 | 450.400 | 0,94% | |
| Vereênigde Staeten | 131.028.000 | 407.300 | 11.200 | 418.500 | 0,32% | |
| Zweden | 6.341.000 | 0,00% | ||||
| Zwitserland | 4.210.000 | 100 | 100 | 0,00% | ||
| Zuud-Afrika | 10.160.000 | 11.900 | 11.900 | 0,12% | ||
| Totaol | 1.961.071.000 | 25.037.500 | 41.363.400 | 5.754.400 | 72.155.800 | 3,70% |
Externe verwiezingen
bewerkBronnen
bewerk- Loe de Jong, Het koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog.
- A.J.P. Taylor, Origins of the Second World War.
- Gerhard L. Weinberg, A World at Arms: A Global History of World War II.
- John Keegan, The Second World War.
- Richard Overy, Why the Allies Won.