Geschiedenisse van Zeêland

De geschiedenisse van Zeêland begint enkele tienduzenden jaoren geleên. Nao die leste iestied kwam Nederland omhoôg, waardoôr grote stukken grond droôg kwamen te ligge. Deur 't kouwe klimaot groeide er vriewel geên vegetatie, en was Zeêland eene zandvlakte. Rivieren uut 't binnenland van Europa, zoas de Schelde en de Maes, zurgen d'rvoor dat Zeêland wier verdeêld in verschillende eilandjes. Mede deur de rivieren en de diverse sturmvloeden wiere die eilandjes steeds kleiner.

D'n eerste mens

Ongeveer 6.000 jaor geleje begonne mae'sen d'r eige te vestigen in Zeêland. Dit is pas ienkele jaoren 'eleje vastgesteld, nae de vonst van een steêne biele in Kezand. De vonst van de biele op die plekke is te verklaere, omdat Kezand is 'elegen op een soort zanderige, lange heuvelrik van oôst nae west. Op die heuvelrik was men beter beschermd tegen de zeê. Ok aore voorwerpen wiere 'evonge in dien heuvelrik, waaronger steêne pielpunten uut omstreêks 9000 jaor voe Christus. Rond 4500 voe Christus begon de landbouw in Zeêland op gangk te kommen. De veeboeren weunden op de hoôger 'elegen veêngronden, en mikten d'r aerdewerk zelf, of liete 't maeken in de Rijnstreek of Lotharingen. Rond behun van de jaertelling wier Zeêland een belangriek handelsgebied, mede omdat die Romeinen zich rond die tied in Zeêland gingen vestigen. In de handel speelde 't plekje Domburg op Walchren een belangrieke rol. 300 nae Christus vong een grote overstroming plaes, waardeur Zeêland grotendeêls overstroômde. De miste inweuners trokke weig uut 't gebied, alleên in de duinen vong meuglek nog bewoning plaats. In 1647 bin naemelijk in de dunen resten 'evonge van een tempel. Dizze kwam bloôt nae een zwaere sturm. Pas jaoren laeter kwamme d'r wee mensen nao Zeêland. Zij dreven handel mie de Iengelsn, vaok vanuut Domburg. Domburg heette in die tied werschienlek Walacria. Vanaf 't jaer 850 hadden de Vikingen Walchren korte tied in bezit. Nae 't vertrek van de Vikingen besloot men op greute schaol verdedigingsburchten te bouwen in Wòstburg, Oôst-Souburg, Middelburg, Domburg en Burg. Deze burchten wazzen onderdeel van een uitgebreide verdedigingslinie die liep vanaf de Franse kust tot Texel.

Middeleeûwen

Vanaf die elfde eêuwe wiere vee gebieden in Zeêland ingepolderd. Dit werd gedaen in opdracht van de Vlaomse abdie-en die Zeêland grotendeêls in han'n 'ao. Et bouwen van dieken kostte vee moeite, omdat er gin goeie gereêschappen wazzen. Langsaem wiere de eilanden deu inpoldering groôter. Op de schorren en slikken wieren schaepen ge'ouwe. Deu de wol ontstong er wolhandel. Rond die tijd speêlden abdieen en kloôsters een belangrieke rol in 't leven in Zeêland. De monniken zurgen erveur dat de landbouw geordend verliep. Hierdeur nam de handel en zo ook de welvaert toe. De bevolkieng groeide; in de twaolfde en dertiende eêuwe ontstonden er vee durpen. De durpen wieren alleên belangriek wanneer er een kerk stond. Middelburg kreeg stadsrechten in 1217 van Johanna van Constantinopel, graevin van Vlaondere, en Wullem I, graef van 'Olland. Divvo aen Erreburg, in 1127, Ulst, in 1180, Biervliet, in 1183, en Axel, in 1213 a stadrechte had. Kort derachter oek nog Wòstburg, in 1237.Rond die tied ontstonden de waterschappen. Omdat er verscheie eilanden wazzen, was er gin taele die in 'eêl Zeêland wier gesproken.

Deur sturmvloeden verdroenke vee durpen, zie ok de lieste: Lieste van verdroenke durpen in Zeêland. De groôste verdroenke plekke was de stad Reimerswaol, wa-a uuteindelijk in de 17e eêuw is verlaete.

Stried tussen Vlaondere en 'Olland

Zeêland wier allang betwist deur de graven van Vlaondere en 'Olland. In 1012 werden door kiezer 'Endrik II de Zeeûwse eilanden en 't gebied dat later de Vier Ambachten zou wurden, beleênd aan Boudewijn IV van Vlaondere. Deur de Investituurstried viel 't gebied vanaf 1076 echter onder de Graef van 'Olland, als leên van Vlaondere. Dit leidde tot verschillende schermutselingen tussen Floris III van 'Olland en Filips van de Elzas, graef van Vlaondere. Floris III begon tol te heffen bie Geervliet wat de Vlaomse handel op 't Rijnland belemmerde. Daarnaast liet hij Vlaomse schepen kapen en maakte mie de Heer van Beveren aanspraak op Waesland. Filips van de Elzas greep in 1158 in en Floris III moest zich onderwerpen aan Filips. In 1166 stelde Floris III de tol bij Geervliet weer in, waarop Filips wederom ingreep en Floris gevangennam. Deze moest hierdeur 't in 1167 overeêngekomen Verdrag van Brugge accepteren, waardeur de Vlaomse keuplui in 'Olland rechten kregen over Zeêland. Dit verdrag bepaolde de situatie in Zeêland veur meêr dan een eêuwe. In d'n 12e eêuwe had Vlaondere dus de overhand, maer mie 't groeien van de 'Ollandse macht verscheuf dit in de 13e eêuwe.

Toen Margaretha van Vlaondere haer kinderloze zuster Johanna in 1244 opvolgde als gravinne van Vlaondere en 'Enegouwe, brak een stried los tussen de kinderen uit Margaretha's biede huwelijken, de Avesnes en de Dampierres. De Franse koning, in 1246 mie de arbitrage belast, wees Vlaondere toe aan haor zeun Gwijde van Dampierre en 'Enegouwe aan haer zeun Jan van Avesnes, feitelijk later haor kleinzeun Jan II van Avesnes.

In 1253 kwam 't tot de Slag bie Wasschappel. Gwijde van Dampierre leêd hierbie een nederlaog in de stried mie ziên halfbroers Jan en Boudewijn van Avesnes. Op 2 oktober 1256 wist Otto II van Gelre Margaretha van Vlaondere en Floris de Veugd tot 't Verdrag van Brussel te bewegen, waorbie Zeêland aan 'Olland toekwam. Hur zeune, Gwijde van Dampierre, bleêf dit echter anvechte.

Et 'Uus van Avesnes heersende vanof 1299 in een personele unie ok over de graefschappen Zeêland en 'Olland. Na de doôd van Floris V in 1296 stong zien jonge zeune Jan in eerste instantie geheel onger invloed van de Vlaomsgezinde Jan III van Renesse. Op 30 april 1297 droeg Jan 't bestier echter over an Wolfert van Borssele. Na een conflict mie 't stadsbestuûr van Dordrecht wier Van Borssele op 1 augustus 1299 vermoôrd. Hierna benoemden de steden Jan II van Avesnes, graef van 'Enegouwe als regent en op 27 oktober 1299 droeg Jan I de regering voo een periode van 5 jaor an hem over. Twee weken later sturvende Jan, 15 jaer oud, en mie hem stierf ook 't 'Ollandse 'Uus uut. Jan van Avesnes, die diens naoste mannelijke erfgenaem was, wier na diens dood in 1299 Graef van 'Olland. Veurtaon was 'Olland in een personele unie mie 'Enegouwe verenigd onder 't 'Enegouws 'Uus.

In 1300 / 1301 wist Jan van Avesnes de Franse successen in Vlaondere uit te buuten om zien positie te consoliderene. Hij versloog de Zeeûwse opstandelingen en maokte z'n broer Gwijde van Avesnes tot bisschop van Utrecht in 1301.

In 1297 keerde graef Gwijde van Dampierre zich tegen de Franse invloed in Vlaondere en sloot een militair verbond mie Engeland. In 1300 was 't Franse geduld op en Filips de Schone liet Vlaondere bezetten en annexeren mie ulpe van Fransgezinde stadsbestieren (leliaards). Graef Gwijde werd gevangengezet, maor kon rekenen op steun van de Liebaards: adel, ambachtslieden en boeren. Openlijk verzet vond plaets tiedens de Brugse metten op 18 mei 1302, een bloedige overval van Bruggelingen op Franse troepen die een dag eerder de onrustige stad hadden ingenomen. Et bleek de opmaot voor een bevriedingsoffensief richting Kortriek en op 11 juli wieren de Fransen bie die stad verslagen in de Guldensporenslag onder leijding van Wullem van Gulik, Gwijde van Naemen, Phillipus Baelde, Pieter van Belle, en Jan III van Renesse.

Deur de rust in 't zuujen kon Gwijde van Dampierre, graef van Vlaondere, zich richten op zien oude rivael, Jan II van Avesnes, graef van 'Olland en 'Enegouwe. Deze had in de Guldensporenslag meegestreden mie de Fransen. In februari 1303 werd et offensief in 'Enegouwe begonnen. Lessen werd op 2 april veroverd en mie 22 dorpen in de omgeving in de brand gestoken. Als wraok ging de zeventienjarige zeun van Jan van Avesnes, Wullem III, op plundertocht vanuut Erremu nae 't eiland van Kezand.

Hierop formierden de Vlaominge in Sluus een vleut die onder Gwijde van Namen, de zeun van Gwijde van Dampierre, de rechten op Zeêland opieste. Dit werd gesteund deur 't Vlaomsgezinde deêl van de Zeeûwse edellieden die deur Wullem van Avesnes waoren verbannen. Op 23 april verliet d'n vleut de haoven op weg naer 't Sloe, tussen Walcheren en Zuud-Beveland. Jan II van Avesnes liet de verdediging over aan zien zeun Wullem.

De Vlaominge veroverden eêl Walchern en de aore Zeeûwse eilanden. Alleêne Zurrikzeê wist stand te houden. Behun juli wier een waopenstilstand 'esloten, weerbie graef Jan II de eilan'n toet an de Maes ofstong aen Gwijde van Namen, mie uutzondering van Zurrikzeê, dat nie mocht worre verstèrkt.

Nae wat plundertochten in 't noor'n van Frankriek deu de Vlaomingen zegden zie in 't veurjaor van 1304 't bestand op mie 'Olland. De Vlaominge trokken om Zurrikzeê heên - 'Olland en Utrecht binnen, waerna Jan II van Braebant zich bie de Vlaomingen aensleut. In maort 1304 brachten zij onder Gwijde van Namen op Duiveland een nederlaeg toe aan Jan II van Avesnes zeun, Wullem. Bisschop Gwijde van Utrecht werd gevangengenomen en in Utrecht volgde een anti-'Ollandse reactie. 'Olland en Zeêland zelf vielen grotendeels in handen van Gwijde van Namen of van Jan II van Braebant, die zich bij de aanvallers had gevoegd. Utrecht, Leiden en Delft wiere ingenomen.

Alleên Dordrecht en Haarlem hielden stand. Witte van Aemstede, de bastaerdzeun van graef Floris V, wist de 'Ollandse steden echter weer aan de ziede van Wullem te brengen, waarna de Vlaominge zich terugtrokken uit 'Olland. Hierop volgde 't Vlaoms beleg van Zierikzeê. Zierikzeê hield stand, maar driegde te verhungeren.

Ondertussen verliep eind juni 't bestand mie Frankriek. De Franse koning, Filips de Schone, had een machtig landleger gevormd, dat begin augustus de zuidgrens van Vlaondere overstak en via een omweg Doornik beriekte. Een paar weken daarvoor had hij admirael Rainier Grimaldi naar 'Olland gestuurd om steun te bieden. Op 10 en 11 augustus vond de Slag bie Zierikzeê plaots. Dit resulteerde in een Frans-'Ollandse overwinning, waarna de Vlaominge et beleg ophieven. Een week na de slag versloeg 't hrote landleger van Filips de Schone de Vlaominge in de Slag bie Pevelenberg. Uuteindelijk bie de Vrede van Paries van 1323 tussen Vlaondere en 'Enegouwe / 'Olland zag de graef van Vlaondere af van aenspraoken op Zeêland en erkende de graef van 'Olland als graef van Zeêland.

Zestiende eeûw

In de zestiende eeûw nam d'n handel opnieuw toe, maor d'r wazzen ook veel oorlogen en watervloeden. Op 5 november 1530 verdwenen zeer grote delen van Zeêland, waeronder Noôrd-Beveland, Borssele en Flupland voe lange tied onder water. Somste gebieden binne zelfs emae nie meer boven waeter 'ekommen, zoas et Verdronken Land van Saeftinghe. Vanof 1568 was 't gebied in oorlog mie Spanje. 6 april 1572 verjogen de Vlissiengers de Spanjaerden. Middelburg viel in 1574 in han'n van Wullem van Oranje. Vee kloôsterlingen verlieten Zeêland, mae d'r veruusden ok vee Vlaomingen juust nae 't gebied, ok deur de val van Antwerpen in 1585.

De Gouwe Eeûw en de Fransen

Titelblad Nieuwe Cronyk van Zeeland, door Mattheus Smallegange. (Alhoewel op het titelblad het jaar 1696 staat vermeld kwam het boek pas in 1700 uit.)

In de zeventiende eeûw brak de Gouwe Eeûw an in Zeêland. Er was vee 'andel. Vanuut Zeêland was er vee zeevaert: visserie, koôpandel (waedeu Zeêland een koloniael en slavernieverleden eit), en ook voo oorlogsdoeleinden. Zeêuwen vertrokken onger meer nae Surinaome weer Fort Zeelandia 'ebouwd wier. In Middelburg was de Admiralitiet van Zeêland en de De kaemer van de VOC in Zeêland gevestigd. Een minder fraoi kapittel uut de Zeêuwse geschiedenis is de slaeven'andel waer a ons voorgeslacht vreêdvee geld mee verdiende. D r waere oôk een êle klus Zeêuwse planters, die a voraol in West-Indië 'onderden slaeven in dienst aodde. In d'n 18e eeuw ging 't wi achteruut mie d'n welvaert. Dit kwaom ook deur de overheêrsing van Napoleon. Deur de Franse tied (1795-1813) wier d' andel groôtendeels stopgezet. Scheepvaert op d'n Westerschelde wier gestopt. Alleên landbouw was in die tied nog volop meugeliek. Begien negentiende eeûw verlieten de Fransen 't gebied wier. De steden wazzen verpauperd. Vee bouwwerken wiere in de negentiende eeûw gesloopt.

19e en begin 20ste eeuw

In 1868 reed d'n eerste trein deur Zeêland, nameliek op ut spoor van Berrehe op Zoom nae Goes. De lijn wier vuuf jaor laoter deur'etrokke nae Vlissienge. Er wiere kanaelen gegraoven, en d'r wier een grôte haoven op'ezet in Vlissienge. D'n overeid probierde mie deze ingrepen de handel wier in gang te briengen. Deu de oprichting van de scheêpswurf "De Schelde" ontstong er vee werkgelegeneid. In 1928 wier d'r 'n brug aan'eleid van 't eiland Tholen nae Noord-Braebant. Ook wiere d'r tramlienen aon'eleid op Walcheren en laeter in Zeêuws-Vlaonderen en op Schouwen. De Eêrste Wereldoôrlog ging ok niet 'elemae an Zeêland verbie, vee vissers kwamme om deu drievende mijnen op zeê. In 1917 wier bie ongelok Zierikzeê gebombardeerd deu de Iengelse. Er viele drie slachtoffers.

Tweêde Wereldoôrlog

Tiedens de Tweêde Weareldoorlog wier Zeêland zwaor getroffen. Duutsland bombardeêrde Middelburg op 17 meie 1940, waordeur een groot deêl van Middelburg was vernietigd. Vlissienge wier echter nog veel zwaorder 'etroffen. Deu de vele bombardementen op de stad (meêr dan 80) lagen aan d'n ende van de oorlog vriewel alle huuzen in puun. Ook waoren alle provinciale veêrboten vernietigd. In 1944 bombardeerden de geallieerden de Walcherse zeêdieken. 'Eel Walchern liep onger waeter, wideur de Duutsers et gebied uittrokken, de Inundaotie van Walchren. Alleên Schouwen-Duveland bleef tot 1945 bezet. Ok de plekken Bru, Bresjies en Wosburg wiere zwaer beschaedigd.

Zeêland viel in 1940 buuten de capitulâtie van de Nederlanse regerieng. Dit wier voornaemelijke gedae om de 'ier anwezige Franse de gelegeneid te geven om weg te kommen. Op 22 meie 1940 verliete de leste geallieerde troepen Zeêland en gelieke ok Nederland.

Waetersnood

Zeêland kende vele waetersnoden in z'n geschiedenisse. Deur de Tweêde Wereldoôrlog lag naebiea de 'eêle provincie in puun. Nadat vriewel aolles wier was opgebouwd onger leidinge van Guus de Casembroot, vernielde de Waetersnoôdramp van 1953 opnieuw vriewel de 'eêle provincie. Er vielen deu een combinaotie van hoôgwaoter en sturm 1836 doôden, en de meêste Zeeûwse eilanden stonge onger waeter. Nae de ramp wieren de Deltawerken aangelegd. Aanvankeliek werd besloten de Westerschelde in te dammen. Er ontstong veê kritiek, en uiteindeliek wier hier vanof 'ezieje. In 1986 was de stormvloedkering in de Oosterschelde gereêd. Zeêland ligt nameliek vriewel helemael onder 't zeêniveau. Een nieuwe waetersnood is deerom nie ondienkbaer. Deur de Deltawerken wier Zeêland vee beter beriekbaer, en nam 't toerisme flienk toe.

Recente geschiedenisse

In 1965 was de Zeêlandbrugge gereêd, 'n brug die Schouwen-Duiveland mie Noord-Beveland verbindt. Et was eênige tied de langste brug van de wereld. Zuud-Beveland en Zeêuws-Vlaonderen worden sinds 2003 verbonden door de 6600 m lange Westerscheldetunnel. De veêrdiensten over de Westerschelde wieren daerdeur opgeheven. Zeêland kent vadder groôte industriegebieden bie Vlissienge en Terneuzen, die-a voornaemelijk in de jaeren '60 en '70 wiere ontwikkeld. De eênige kerncentrale van Nederland stit ok in de provincie.

Zeêland is een van d'n dunstbevolkte provincies (nae Drenthe en Friesland) van Nederland. De afgelopen jaoren is de vergriezing sterk toegenomen. Vooral Zeêuws-Vlaonderen wor deur verscheie rapport'n bedreigd mee krimp.

Bronnen

G. Asaert, J. van Beylen en H.P.H. Jansen, Maritieme geschiedenis der Nederlanden 1, Bussum, 1976
J.I. Israel, De Republiek, 1477-1806, Oxford, 1995
Arco Willeboordse, Een woensdag in 1302, 2002

Herkomst

Van de Nederlandse wikipedia: Geschiedenis van Zeeland

Wikimedia Commons

Kiek vò meêr plaetjes over dit onderwerp in de categorie Geschiedenisse van Zeêland van Wikimedia Commons.