Israël

מְדִינַת יִשְׂרָאֵל (Medinat Yisrael) دَوْلَة إِسْرَائِيل (Dawlat Israïl)
Vlagge Waepen
Baosisgegevens
Officiële landstaele:	Hebreêuws, Araobisch
Oôdstad:	Jeruzalem
Regeriengsvurm:	Rippebliek
Staetsoôd:	Yitzhak Herzog
Regeriengsleider:	Benjamin Netanyahu
Religie:	Jood'ndom (75%), islam (18%), chrissendom (2%), Druzen (2%)
Oppervlakte:	22.072 km² (2,7% waeter)
Inweuners:	9.619.000 (2022) (436 inw. / km²)
Aore gegevens
Volkslied:	Hatikvah
Munte:	Israëlische Nieuwe Sjekel (ILS)
UTC:	UTC+2 (zeumertied: UTC+3)
Nationaole feêstdag:	14 meie
Web | Code | Tel.	.il | IL | +972

Israël, officieel in 't Hebreêuws: מדינת ישראל , en in 't Araobisch: دولة اسرائيل , ofwè de Staet Israël, is 'n land in West-Azië. De bevolkieng tel onheveer 9,9 meljoen mins'n (juli 2024). Israël is zo'n bee'ie d'n ênigsen democraotie in 't Midden-Oôsten.

Geschiedenisse

De gebeurtenisse uut de Biebel spelende d'r eige voo een groôt deel of in Israël. De Biebel vurmde voe de zionistn de basis van ulder recht op 't gebied in 't Middn-Ôost'n en de oprichting van de staet Israël. Dur waere ok vee orthodoxe joodn die di aors over dochte.

Sins die tied kende de jonge staet vee gewelddaedige conflict'n, die tot noe vôortdure.

In de 19e êeuw wiere de Jooden voorà in Oôst-Europa zwaer vervolgd. Dideu ontstong er et verlang'n nae een eige Joodse staet. Vo de Jood'n kon da alleen mae in Palestina gevestigd wor'n, want di vô ulder 't beloofde land was.

De Joodse journalist Theodor Herzl uut Oesteriek-Honharije richtte de zionistische bewegieng op, die a streefde nae n eige staet. Um mikte da verlang'n bekend op 't zionistisch wereldcongres in 1897. Palestina was toe nog en stik van 't Ottomaonse Riek.

De Turk'n kwamme sterk verzwakt uut den Eerste Weareldoôrlog en in 1920 wier Palestina een Brits mandoatgebied.

Overleêvenden van Buchenwald komme an in Haifa, 1945.

Achter den Twidde Wereldoorlog vertrokke d' overleevende jood'n van de nazi-concentroasjekamp'n massaal nae Palestina. In 1947 behon den Araobisch-Israëlische Oorlog, un burgeroorlog tussen Araobische (christenen en moslims) en Joodse inweuners van 't Brits Mandoatgebied Palestina. Israël slaehende derin om ut grôoste dêel van 't Brits gebied te verover'n. Vee Palestijne vluchtende wig of wiere verdreeve deu Israëlische troep'n. Dit wier ok wel deur de islamitische en christelijke Palestijn'n dun Nakba of ramp genoemd. Iedere 14e meie herdienke ze dat.

De 14ste meie 1948 riepe de jood'n de staet Israël uut. Dirop kwam d' immigroasje serieus op hang. In d' êeste drie jaer verdubbelde de joodse bevolking. De Araobieren waere nie gediend va die nieuwe situoasie en der volgdn nog vee oorloog'n. Mit behulpt van onger meer Amerikaônse steun kon Israël een leger opbouwe da sterker was as al de legers van d' omringende lan'n.

Israël eit hin volledige scheiding van godsdienst en staet.^[31][32] De ultraorthodoxe bevolkingsgroep (charedim) 'eit best vee invloed. Deze groep stong nie achter de oprichting van de Joodse staat in 1948. Daarom 'eit dun eeste premier van Israël, David Ben Gurion een antal concessies 'edae. Seculiere Joodn neme ut Ben Gurion kwaeluk dat um nie gezurgd 'ei voe een scheiding van godsdienst en staet.^[31]

Israël verbood tot an 1993 dun import van nie-koosjer vleis en an koosjere restaurants wiere de strikte orthodoxe regels opgeleit.^[33] Er bin echter ok nie-koosjere restaurants die op zaeterdag open bin^[34] en verkesvleis serveern (verboden volgens zuwel dun Thora as dun Koran).^[35] An 't leger en vee aore staetsinstellingen worre de joodse spijswetten op'eleid. Israël 'eit gin openbaar vervoer op de sjabbat.

Het land 'eit gin grondwet, omdat de ultraorthodoxe groep stelt dat de wetten van God de grondwet vurme. In de basiswetten is alleên opgenome dat Israël een democratisch land is. Netanyahu gaf in 2015 an dat um in de wet wilde vastleggen dat de staet Israël de natiestaat van het Joodse volk zal weze, wimee de scheiding tussen godsdienst en staet vadder verminderd wordt.^[37]

Tehenwoordig wor 't land bedreigd deu de meugleke ontwikkeling van een kernwaopen deu Iran. De voormaelige president Ahmadinejad ao een bloed'ekel an de Zioniste en ao meermaolen 'edreigd 'land van de aerdbodem weig te vaegene. Vandeer dat Israël op z'n hoede is voo een Iraonse kernbomme.

Tehenwoordig bin der nog vee probleme in de Gaozastroôk. In 2008 en 2012 viel Israël vanwehe de raketanvallen deu Hamas de stook binne. De westerse media bin steeds meer op de hand van de Palestynn, om mar te zwiegen over media in de moslimlan'n.

Israël ao z'n eihe economisch flienk ontwikkeld en ao een hooger welvaertsnivaeu dan z’n buurlan'n. Vooral in technologie blienkt ut land uut.

Geografie

't Hrens in 't noôrn an Libanon, in 't noôrdoôssen an Syrië, in 't oôssen an Jordaonië, in 't zuden an Ehypte en in 't westen an d'n Middelandse Zeê. Den oôdstad en ok de hroste stad van Israël is Jeruzalem. Aore belangrieke stee'n bin Tel Aviv en Haifa. Een bekende stad int zuujen van 't land is Eilat.

De districten (mechoz, meervoud: mechozot) binne:

• Jeruzalem (Jeroesjalajiem), ôodstad Jeruzalem
• Noor'n (Tsafon), ôodstad Nazareth
• Haifa (Chefa), ôodstad Haifa
• Centrum (Merkaz), ôodstad Ramla
• Tel Aviv (Tel Aviv), ôodstad Tel Aviv
• Zuujen (Darom), ôodstad Beër Sjeva

vò de Westelijke Jordaonoever ('oôrt niet bie de staet Israël):

• Judea en Samaria (Yehuda VeShomron), oôdstad Ariël

De districten Noor'n, Haifa, Centrum en Zuujen binne ongerverdeeld in subdistrikten (nafa, meervoud: nafot).

Plaetjes

• 
  Israël
• 
  Lochtfoto van Israël
• 
  Lochtfoto van Israël en buurlande
• 
  De rotskoepel op de Tempelberg
• 
  Kafarnaüm en Meer van Tiberias
• 
  Britse Mandaat van Palestina, 1920
• 
  Geld uut 1939. De naem Palestina 'eit overiges niks te maeken mee het tehenwoordige Palestina.
• 
  Een paspoort uut de tied van het Britse mandaat. De naem Palestina 'eit overiges niks te maeken mee het tehenwoordige Palestina.

Zie ok

• Knesset (parlement)
• Lieste van Israëlische kabinet'n
• Lieste van Israëlische premiers
• Joôdse vluchteliengen uut Araobisch lan'n
• Zesdaegse Oôrlog

Lienks nae buuten

• Officieel portaol van de Israëlische reherieng
• Officiëlen website van het Israëlische ministerie van Butenlandse Zaoken
• The Israel Democracy Institute
• Jewish Virtual Library
• Britannica
• The World Factbook
• City Population
• Central Bureau of Statistics (Israel)
• Klimaatinfo
• Israel Meteorological Service
• Achtergrond van het Israëlisch-Palestijns conflict, Historiek
• Conflict Israël - Palestijnse gebieden, vrt nws