Noord-'Olland
| |||||
| |||||
| |||||
| 'Oôdstad | 'Aerlem | ||||
| Commissaoris van de Konieng |
Arthur van Dijk (VVD) | ||||
| Belangriekste godsdienst(en) | katteliek (16%), protestant (14%) | ||||
| Belangriekste streektaele(n) | Ollands, Westfries | ||||
| Oppervlakte - Totaol - Land - Waeter |
zesde 4.092 km² 2.663 km² 1.429 km² | ||||
| Inweuners - Totaol - Bevolkiengsdichteid |
tweêde 2.976.000 (2024) 1118 inw./km² | ||||
| Gemeênten | 44 | ||||
| Volkslied | Ik houd van het groen in je wei | ||||
| Officiële website | www.noord-holland.nl | ||||
Noord-'Olland (Westfries: Noard-Holland, Nederlands: Noord-Holland) is 'n provincie in 't noordwesten van Nederland. Ze grenst an Zuud-Olland, Utrecht en via dammen ok an Flevoland en Friesland, en leit in 't westen an de Noordzeê, in 't noordwesten an de Waddenzeê en in 't oôsten an 't IJsselmeer en 't Markermeer. 't Is de tweêde Nederlandse provincie nae bevolkienge, mee 'n vreêd dichtbevolkt zujen en 'n landelik midden en noorden. De 'oôdstad is 'Aerlem; verrewig de groôste stad is Amsterdam.
Geografie
bewerkNoord-'Olland is 'n vlakke provincie mee vee van z'n gebied onder waeter. Vanaf de vroege zeventiende eêuwe is t'r op groôte schael land ingepolderd: belangrieke polders bin de Beemster, de Schermer, de Wormer, de Purmer, de Heerhugowaerd, de Haerlemmermeer, de Zijpe en de Wieringermeer. Omdat 't land 'ier zoô laeg leit bin d'r breje sloôten noôdeg om 't waeter wig te kunnen pompen. 'Ierom staet de provincie dan ok bekend. De dunenrie die-a 't land tegen de zeê beschermt oor bie Hondsbos onderbroke; 'ier leit 'n zwaeren diek, de Hondsbosse Zeêwerienge (te vergelieken mee de Zeêdiek bie Waschappel). 't Gooi, in 't zuudoôsten van de provincie, is 'n klein bitje 'euvelachteg en past landschappelik dan ok nie in de rest van de provincie.
Zoôas bove gezeid is 't zujen van de provincie dichtbevolkt en de reste van Noord-Olland vee landelijker. Amsterdam, 'Aerlem, Hilversum en ulder vòsteeën maeke deêl uut van de Randstad. 't Gooi, Hilversum en omgeêvienge, was aors toet vò kort 'n stikke landelik gebied. In 't midden van Noord-'Olland leie de landschappen 't Kennemerland, de Zaonstreêke en Waeterland. De lèste tweê raeke onder Amsterdamsen immigraotiedruk ok stik verstedelikt. Westfriesland en de Kop van Noord-'Olland è meer van ulder landelikeid be'ouwe. Middelgroôte steeën in die gebieden bin Alkmaer en D'n Elder, daer-a de Nederlandse marine d'r tuusbaosis ei. Tenslotte 'oort 't eiland Texel d'r nog bie.
Inweunerantal
bewerkD' ontwikkelieng van 't inweunerantal:[1]
- 1850 — 472.000
- 1900 — 961.000
- 1950 — 1.843.000
- 1960 — 2.055.000
- 1970 — 2.244.000
- 1980 — 2.308.000
- 1990 — 2.376.000
- 2000 — 2.518.000
- 2010 — 2.669.000
- 2020 — 2.880.000
- 2024 — 2.976.000
Geschiedenisse
bewerkVan de vroegste geschiedenisse van Noord-'Olland is nie vee bekend. De provincie lag bove de grenze van 't Romeinse riek en was dunbevolkt. Nae de Groôte Volksveruziengen was 't gebied naebie elemaele beweund deur Friezen; in wat-a noe 't Gooi is lag de grenze mee 't Frankische gebied. Noord-'Olland boven 't IJ kwam laeter in de middeleêuwen bekend te staen as West-Friesland. Dit nog altied Friese (en Friestaelige) gebied kwam vee in oorlog mee 't gewest 'Olland, dat-a 't prebeerde te onderwerpen. Dit lukte uutendelienge graef Floris V an 't ende van de dertiende eêuwe.
Noord-'Olland ei altied vreêd 'n last ge'aod mee de zeê. In de middeleêuwen, voraol in de vroege, rees de zeêspiegel flienk en dat leide d'rtoe dat de grond dikkelder onder waeter liep. Butendien aodde de Westfriezen in de vroege middeleêuwen groôte veengebieden as turf versteukt, waedeu d'r noe groôte plassen achtergebleve waeren. Die plassen wiere meren, die ok nog ins nae mekaore en nae de Zuderzeê deusloegen. Rond 1300 stoeng dit op z'n 'oôgtepunt. Aol in de Westfriesen tied begonne ze mee waeterwerken, zoôas 'n diek om Westflinge, maer pas laeter begonne ze op groôte schael 't land tege 't waeter te verdedegen. In 1612 lukte 't Leeghwater d'n Beemster droôg te leien; in de volgende decennia zouwe ok alle aore binnewaeters volgen, be'alve 't IJ en 't Aerlemmermeer. In diezelfde eêuwe bloeide de steeën an de Zuderzeê deu d'n 'andel over zeê; voraol Enkuuzen was groôt.
Aol dien tied was Olland 'n staetkundige eên'eid. D'r wier wè gesproke van 'n Ollands noorder- en zuderkwartier. De grenze lag bie 't IJ, dus Amsterdam en Aerlem oorde bie 't zujen. In de Fransen tied kwam t'r vò 't eêrst 'n staetkundige verdeêlienge: in 1798 kwaeme d'r 'n departement van Tessel en 'n departement van d'n Amstel. Dat eêrste liep van Vlieland toet an d'n Ouwe Rijn (en omvatte dus ok 'n stik van 't moderne Zuud-Olland), 't tweêde bestoeng uut Amsterdam en omstreêken. Van 1801 toet 1806 wiere de grenzen van de ouwe gewesten weer 'ersteld en kwam t'r dus ok weer eên gewest Olland. Lodewiek Napoleon deêlde Olland weêr wè in tweêën: zien departement Amstelland liep al aoreg gliek mee de laetere provinciegrenzen. As deêl van 't Franse keizerriek (1810-1813) maekte Noord-Olland, saeme mee ongeveer de provincie Utrecht, 't departement van de Zuderzeê uut. In 't zelfstandege Nederland wier de provincie 'Olland weer 'ersteld, toet ze in 1840 toch weêr verdeêld wier. De belangriekste veranderienge sins dien tied gebeurde in 1942, mee 't overbriengen van de eilanden Vlieland en Terschelling van Noord-Olland nae Friesland.
Politiek en bestier
bewerkProvincie
bewerkDe Provinciaole Staeten in Noord-Olland bestae uut 55 zeêtels (vò 2007 waere dat d'r 83). De verdeêlienge is sins de lèste verkieziengen in maerte 2023 zoô:[2]
Oliefkleur bin partijen van Gedeputeêrde Staeten.
| Uutslag Staetenverkieziengen | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Partij | 2023 | 2019 | 2015 | 2011 | 2007 | ||
| BBB | 8 | ||||||
| VVD | 8 | 9 | 11 | 13 | 13 | ||
| GL | 7 | 9 | 4 | 5 | 5 | ||
| PvdA | 7 | 6 | 7 | 11 | 11 | ||
| D66 | 4 | 6 | 10 | 6 | 2 | ||
| PvdD | 4 | 3 | 3 | 1 | 2 | ||
| JA21 | 3 | ||||||
| PVV | 3 | 3 | 6 | 6 | |||
| Volt | 2 | ||||||
| CDA | 2 | 4 | 5 | 5 | 10 | ||
| FVD | 2 | 9 | |||||
| SP | 2 | 3 | 6 | 5 | 9 | ||
| 50+ ¹ | 2 | 1 | 1 | 1 | |||
| CU-SGP ² | 1 | 1 | 1 | 1 | 2 | ||
| DENK | 1 | ||||||
| Ouderenpartij NH ³ | 1 | 1 | 1 | ||||
| Zeêtels | 55 | 55 | 55 | 55 | 55 | ||
| Coalitie | 30 | 30 | 33 | 35 | 39 | ||
| Opkomst | 57% | 56% | 47% | 57% | 45% | ||
¹ In 2019 saemen met Partij van de Ouderen.
² In 2019 en 2023 alleen de CU.
³ Ouderenpartij NH is Ouderenpartij Noord-Holland.
Gemeênten
bewerkNoord-'Olland ei sins de lèste erindeêlienge (24 maerte 2022) nog 44 gemeênten.
|
|
|
|
Waeterschappen
bewerk't Groôste deêl van Noord-'Olland, en wè Noord-'Olland bove 't IJ, oort bie 't Waeterschap 'Ollands Noorderkwartier. Aerlem en omgevienge 'ore bie 't 'Oôg'eêmraedschap van de Rijn, Amsterdam en 't Gooi bie 't Waeterschap Amstel, Gooi en Vecht.
Justitie
bewerkNoord-'Olland is verdeêld in de arrondissementen Alkmaar, 'Aerlem en Amsterdam. Alledrie ressortere ze onder 't 'Of van Amsterdam.
Cultuur
bewerkGodsdienst
bewerkVanouds was ok Noord-Olland protestants, mae de sterke katholieke minder'eid ei z'n eige in de twintegste eêuwe sterk doe gelde; ier en daer bin ze in de meerder'eid. De protestanten bin verregaend geseculariseerd: nog maer 8% van de bevolkienge geeft an protestant te wezen. Intussen bin d'r, voraol deu groôte migrantengemeênschappen in Amsterdam (en vaneiges ok wè in kleinere steeën), aol 8% moslims en 1% hindoes.
Taele
bewerkNoord-'Olland is taelkundig vrie divers. De groôste streektaele (in elk geval in grondgebied) is 't Westfries, 'n dialect dat-a geweunlik toet 't 'Ollands gerekend oor mae van 't aore Ollands verschilt deu 'n vreêd sterk Fries substraot. In en rond Amsterdam en Aerlem 'eerst 't Zuud-'Ollands. 't Kennemers, Zaons en Waeterlands bin aolledrie overgangsdialecten van 't Zuud-'Ollands naer 't Westfries. 't Gooi ei z'n eige dialecten, 't Goois, die-an bie de Utrechts-Alblasserwaerdse groep ore.
Noôten
bewerkLienks nae buten
bewerk
| |
|---|---|
Noord-Braebant | Noord-'Olland | Overiessel | Utrecht | Zeêland | Zuud-'Olland |