Zoogdieren

Riek:	Beêsten (Animalia)
Stamme:	Chordabeêsten (Chordata)

Klasse

Zoogdieren (Mammalia)

Zoogdieren (klasse Mammalia)

Zoogdieren zien de bekendste gewurvelde beêsten. Zoogdieren zien een klasse van wermbloedihe beêsten. Dit betêken da der lichaem in staet is om der eihen temperatuur te rehel'n, in tehenstellieng toet de amfibieën en reptielen. De lichaemstemperatuur en stofwisselieng passen der eihen tot op zekere oogte an an de omheviengstemperatuur, wideur an deze beêsten in kouwere tieden minder eetn noôdig èn. Bie wermbloedihe beêsten ei 't lichaem juust behoefte an een constante temperatuur en stieg de behoefte ni eetn juust a de temperatuur oher wor. Dideur ei 't lichaem meer voedsel noôdig om de temperatuur op peil te ouen. Deurdan zoogdieren wermbloedig zien, èn ze echter wè de kans om te overleven op de noord- en zuudpool, wiran koudbloedihe beêsten hin kans kriehen.

Kenmerken

Zoogdieren zien in oôdzaak landdier'n en vee leven der ok èn op 't land èn op 't waeter. Dr zien relatief mè weinig zoogdieren die an der eihen allin in 't waeter opouen. De miste zoogdieren èn een be'èrde uud. De be'èrieng verschil per leefhebied, wan in kouwere hebied'n èn de beêsten mistal een dichtere be'èrieng. Deze soôrten ontwikkel'n dan ok een winter- en een zeumervacht. Vee zoogdieren, zoas aezen en are knaahdier'n, en beêsten as de poolvos, ontwikkel'n een witte wintervacht. Dit is ok een idieale schutkleure. Zoogdieren leven wereldwied en de inigste zoogdieren die an echt kunn'n vliehen zien de vleêrmuuzen. De soôrt die a 't ouste kan worn is de Groenlandse walvis, dezen kan 200 jaer oud worn.

Gebit

Alle zoogdieren wissel'n der melkhebit voe der hewone hebit, wibie an de beêsten der ele leven motten doene. Bie sommige zoogdieren, vurral bie knaahdier'n, zien de snietan'n anepast an ut vee knaehen, en groei'n de tan'n der ele leven deur. Wunneer aj echter een tand volledig uut de kaeke eel, hroei'n ze ok bie knaahdier'n nie mi an. Ierin verschill'n zoogdieren van buvobbeld slang'n die an steeds wee nieuwe giftan'n anmaek'n.

Communicasie en zintuhen

De miste zoogdieren communiceer'n deur middel van heluud'n, lichaemsoudieng, gezichsmimiek en heur'n. De miste zoogdieren kunn'n verschill'nde heluud'n maek'n. De heurzin is hoed ontwikkeld en 't hehoor is mistal uutsteek'nd. 't Hezichsvermohen van zoogdieren is vaâk hoed, oewè 't verschil per soôrt, an wat voe vijan'n ze èn en buvobbeld der eetn. Zo èn buvobbeld aesachtihen een uutstekend hezichsvermohen, zodan ze een vijand tiedig an zien komm'n. Bie sommihe beêsten is om die ree'n de reuk juust hoed ontwikkeld en vleermuuzen èn juust wee een vreêt hoed hehoor. De longen, 't arte en 't bloedvaetenstelsel zien varre ontwikkeld. Zuurstof kom via de neuze of via de mond in de long'n, waar attet wor afeheven an fiene bloedvaetenstelsels die an de zuurstof transporteer'n en deur 't ele lichaem afheven.

Voortplantieng

De voortplantiengsorhaan'n van zoogdieren zien zeêr heavanceêrd. Der vin een inwendihen bevruchtieng plekke en de vruchte ontwikkel zen eihen vervolhens in 't moederlichaem. De vruchte wor bie varrewig de miste zoogdieren mie voediengsstoffen vanuut ut bloed van de moeder evoed deur een placenta. Iermie onderschei'n zoogdieren der eihen van eierlevendbèr'nde reptielen en ok van de vissen, om'an vrucht'n van die beêsten evoed worn deur in de dooier anweezihe voediengsstoffen. Bieni alle zoogdieren zien levendbèr'nd, behalve de snaeveldier'n (Monotremata). Zoogdieren èn der naem te dank'n an de wieze wirop an de wuufjes der jongen eet'n heven. Dit doen ze via moedermelk. Iervoe èn de wuufjes specjale melkklier'n, bieni altied an den onderkant van 't beêst. 't âantal melkklieren verschil per soôrt, 't lig ter an oevee jongen a een soôrt per keer voortbrieng. Ut moederdier en ut vâderdier bescherm'n de jong'n tehen eventuele vijan'n, sommihe beêsten doen dit deur een hol te hraeven. Bie sommihe bêesten kunn'n de jongen a direct ni de heboorte loôp'n. Ze èn dan nog wè moedermelk noôdig. Mistal is der ok een echte moederband tussen de jong'n en de moeder.

Hroôtte

't Hroste zoogdier dat a der is, is de bleauwe vinvis. Deze walvis wor a ten volwassen is wè 30 meter. De kleinste zoogdieren zien de spitsmuuzen, die an volwassen mè 5 cm zien. Deze beêsten mo'n ondanks der lichaemshroôtte echter in verhoudieng wè vee meer eet'n dan een hroôt beêst. Dit kom omda'n ze in verhouding meer oppervlak èn werm te ouen.

Indeêlieng

De zoogdieren worn inedeêld in bieni 30 orden, die an besteên uut ruum 5500 soôrten. Ier de orden op een rijtje:

Klasse Mammalia (Zoogdieren)
- Onderklasse Prototheria
  - Orde Snaevelbeêsten (Monotremata)
- Onderklasse Theria
  - Infraklasse Metatheria of Marsupialia (Buudelbeêsten)
    - Orde Budelmollen (Notoryctemorphia)
    - Orde Roofbudelbeêsten (Dasyuromorphia)
    - Orde Budeldassen (Peramelemorphia)
    - Orde Klimbudelbeêsten (Diprotodontia)
    - Orde Opossums (Didelphimorphia)
    - Orde Opossummuzen (Paucituberculata)
    - Orde Microbiotheria
  - Infraklasse Eutheria of Placentalia (Placentabeêsten)
    - Superorde Xenarthra
      - Orde Hordeldierachtihen (Cingulata)
      - Orde Luiaarden en mier'neters (Pilosa)
    - Superorde Afrotheria
      - Orde Slurfbeêsten (Proboscidea)
      - Orde Zêekoei'n (Sirenia)
      - Orde Klipdassen (Hyracoidea)
      - Orde Buustandihen (Tubulidentata)
      - Orde Spriengspitsmuzen (Macroscelidea)
      - Orde Tenreks en houdmoll'n (Afrosoricida)
    - Superorde Laurasiatheria
      - Orde Ehels (Erinaceomorpha)
      - Orde Moll'n en spitsmuzen (Soricomorpha)
      - Orde Vleermuzen (Chiroptera)
      - Orde Roofdier'n (Carnivora)
      - Orde Schubdier'n (Pholidota)
      - Orde Onevenoevihen (Perissodactyla)
      - Orde Evenoevihen (Artiodactyla)
      - Orde Walvissen (Cetacea)
    - Superorde Euarchontoglires
      - Orde Aesachtihen (Lagomorpha)
      - Orde Knaehdier'n (Rodentia)
      - Orde Toepaja's (Scandentia)
      - Orde Uudvliehers (Dermoptera)
      - Orde Primaât'n (Primates)