Zoogdieren

Zoogdieren (klasse Mammalia)

Zoogdieren zien een klasse van wermbloedihe bêesten. Dit betêken da der lichaem in staet is om der eihen temperatuur te rehel'n, in tehenstellieng toet de amfibieën en reptielen. De lichaemstemperatuur en stofwisselieng passen der eihen tot op zekere oogte an an de omheviengstemperatuur, wideur an deze bêesten in kouwere tieden minder eetn nôodig èn. Bie wermbloedihe bêesten ei 't lichaem juust behoefte an een constante temperatuur en stieg de behoefte ni eetn juust a de temperatuur oher wor. Dideur ei 't lichaem meer voedsel nôodig om de temperatuur op peil te ouen. Deurdan zoogdieren wermbloedig zien, èn ze echter wè de kans om te overleven op de noord- en zuudpool, wiran koudbloedihe bêesten hin kans kriehen.

Kenmerken

Zoogdieren zien in ôodzaak landdier'n en vee leven der ok èn op 't land èn op 't waeter. Dr zien relatief mè weinig zoogdieren die an der eihen allin in 't waeter opouen. De miste zoogdieren èn een be'èrde uud. De be'èrieng verschil per leefhebied, wan in kouwere hebied'n èn de bêesten mistal een dichtere be'èrieng. Deze sôorten ontwikkel'n dan ok een winter- en een zeumervacht. Vee zoogdieren, zoas aezen en are knaahdier'n, en bêesten as de poolvos, ontwikkel'n een witte wintervacht. Dit is ok een idieale schutkleure.

Hebit

Alle zoogdieren wissel'n der melkhebit voe der hewone hebit, wibie an de bêesten der ele leven motten doene. Bie sommige zoogdieren, vurral bie knaahdier'n, zien de snietan'n anepast an ut vee knaehen, en groei'n de tan'n der ele leven deur. Wunneer aj echter een tand volledig uut de kaeke eel, hroei'n ze ok bie knaahdier'n nie mi an. Ierin verschill'n zoogdieren van buvobbeld slang'n die an steeds wee nieuwe giftan'n anmaek'n.

Communicasie en zintuuhen

De miste zoogdieren communiceer'n deur middel van heluud'n, lichaemsoudieng, gezichsmimiek en heur'n. De miste zoogdieren kunn'n verschill'nde heluud'n maek'n. De heurzin is hoed ontwikkeld en 't hehoor is mistal uutsteek'nd. 't Hezichsvermohen van zoogdieren is vâak hoed, oewè 't verschil per sôort, an wat voe vijan'n ze èn en buvobbeld der eetn. Zo èn buvobbeld aesachtihen een uutstekend hezichsvermohen, zodan ze een vijand tiedig an zien komm'n. Bie sommihe bêesten is om die ree'n de reuk juust hoed ontwikkeld en vleermuuzen èn juust wee een vrêet hoed hehoor. De longen, 't arte en 't bloedvaetenstelsel zien varre ontwikkeld. Zuurstof kom via de neuze of via de mond in de long'n, waar attet wor afeheven an fiene bloedvaetenstelsels die an de zuurstof transporteer'n en deur 't ele lichaem afheven.

Voortplantieng

De voortplantiengsorhaan'n van zoogdieren zien zêer heavancêerd. Der vin een inwendihen bevruchtieng plekke en de vruchte ontwikkel zen eihen vervolhens in 't moederlichaem. De vruchte wor bie varrewig de miste zoogdieren mie voediengsstoffen vanuut ut bloed van de moeder evoed deur een placenta. Iermie onderschei'n zoogdieren der eihen van eierlevendbèr'nde reptielen en ok van de vissen, om'an vrucht'n van die bêesten evoed worn deur in de dooier anweezihe voediengsstoffen. Bieni alle zoogdieren zien levendbèr'nd, behalve de snaeveldier'n (Monotremata). Zoogdieren èn der naem te dank'n an de wieze wirop an de wuufjes der jongen eet'n heven. Dit doen ze via moedermelk. Iervoe èn de wuufjes specjale melkklier'n, bieni altied an den onderkant van 't bêest. 't âantal melkklieren verschil per sôort, 't lig ter an oevee jongen a een sôort per keer voortbrieng. Ut moederdier en ut vâderdier bescherm'n de jong'n tehen eventuele vijan'n, sommihe bêesten doen dit deur een hol te hraeven. Bie sommihe bêesten kunn'n de jongen a direct ni de heboorte lôop'n. Ze èn dan nog wè moedermelk nôodig. Mistal is der ok een echte moederband tussen de jong'n en de moeder.

Hrôotte

't Hroste zoogdier dat a der is, is de blauwe vinvis. Deze walvis wor a ten volwassen is wè 30 meter. De kleinste zoogdieren zien de spitsmuuzen, die an volwassen mè 5 cm zien. Deze bêesten mo'n ondanks der lichaemshrôotte echter in verhoudieng wè vee meer eet'n dan een hrôot bêest. Dit kom omda'n ze in verhouding meer oppervlak èn werm te ouen.

Indêelieng

De zoogdieren worn inedêeld in bieni 30 orden, die an bestêen uut ruum 5500 sôorten. Ier de orden op een rijtje:

• Klasse Mammalia (Zoogdieren)
  • Onderklasse Prototheria
    • • Orde Monotremata (Snaevelbêesten)
  • Onderklasse Theria
    • Infraklasse Metatheria of Marsupialia (Buudelbêesten)
      • Orde Notoryctemorphia (Buudelmollen)
      • Orde Dasyuromorphia (Roofbuudelbêesten)
      • Orde Peramelemorphia (Buudeldassen)
      • Orde Diprotodontia (Klimbuudelbêesten)
      • Orde Didelphimorphia (Opossums)
      • Orde Paucituberculata (Opossummuuzen)
      • Orde Microbiotheria
    • Infraklasse Eutheria of Placentalia (Placentabêesten)
      • Superorde Xenarthra
        • Orde Cingulata (Hordeldierachtihen)
        • Orde Pilosa (Luiaarden en mier'neters)
      • Superorde Afrotheria
        • Orde Proboscidea (Slurfbêesten)
        • Orde Sirenia (Zêekoei'n)
        • Orde Hyracoidea (Klipdassen)
        • Orde Tubulidentata (Buustandihen)
        • Orde Macroscelidea (Spriengspitsmuuzen)
        • Orde Afrosoricida (Tenreks en houdmoll'n)
      • Superorde Laurasiatheria
        • Orde Erinaceomorpha (Ehels)
        • Orde Soricomorpha (Moll'n en spitsmuuzen)
        • Orde Chiroptera (Vleermuuzen)
        • Orde Carnivora (Roofdier'n)
        • Orde Pholidota (Schubdier'n)
        • Orde Perissodactyla (Onevenoevihen)
        • Orde Artiodactyla (Evenoevihen)
        • Orde Cetacea (Walvissen)
      • Superorde Euarchontoglires
        • Orde Lagomorpha (Aesachtihen)
        • Orde Rodentia (Knaehdier'n)
        • Orde Scandentia (Toepaja's)
        • Orde Dermoptera (Uudvliehers)
        • Orde Primates (Primâat'n)