Afghanistan: verschil tussen versies

Afghanistan, officieel in 't [[Pathaons]] د افغانستان اسلامي دولت en in 't [[Daorisch]] دولت اسلامی افغانستان , ofwè den Islamitische Rippubliek van Afghanistan, is 'n land op de hrens van West-, Midd'n- en Zuud-[[Azië]]. 't Hrens in 't oôssen an [[Pakistan]], in 't zuudwessen an [[Iran]], in 't noôrdwessen an [[Turkmenistan]], in 't noôrn an [[Oezbekistan]] en ok een hedeêlte an [[China]]. Den oôdstad en ok de hroste stad van Afghanistan is [[Kabul]].

 

Afghanistan is 'n lan din [[Centraol-Azië]] en 't hrens an de ierbovenhenoemde lan'n. 't Land tel vele oôhe berhen en 't lig ok in 't noôrdoôstelijke hedeêlte van 't [[Oôhland van Iran]]. Den oôgsen bergtoppe is de [[Hindoekoesj]] mie meêr dan 7300 meter. Neffen berhen tel 't land ok vee vruchbaere valleien en vlakt'n.

 

* [[Meymanch]]

 

Afghanistan ei een roerihe heschiedenisse. 't Ei te maeken ehad mie vee invall'n deur onder aore de Perzen, Macedoniërs, Arabier'n, Turken en Monhoôln. Ze vurmen een zwak heheel omdan ze pas sins [[1919]] een vereênigd Afghanistan hoengen vurmen deur de saemenvoehieng van aolle Aghaonse stamm'n.

 

In [[2001]], bie den inval van de [[Vereênigde Staeten]] op der zoektocht ni [[Osama bin Laden]], wier de toen 'eêrsende talibanreherieng ofezet en in 2004 wier ok een nieuwe hrondwet inesteld. Een nieuwe reherieng onder leidieng van den uudihe president Hamid Karzai wier anesteld. Ok is sins 2001 den [[ISAF]] anwezig is Afghanistan en der zien sins 2006 Nederlanse troep'n heleherd in de kamp'n [[Tarin Kowt]] en [[Deh Rawod]].

 

Afghanistan ken verschill'nde bevolkiengshroep'n, wivan de hrossen die van de in 't centraole hedeêlte weun'nde Afgaonen (35%), ok wè Pathaonen, is. In 't centraole en noôrdoôstelijke hedeêlte weun'n Tadzjiek'n (25%), in 't noôrn de Oezbeek'n (13%) en langs de hrens mie Turkmenistan leven nomaodische Turkmeen'n. Ok leven der de Hazari in 't centraole oôgland en de Beloetsji in 't uterste zuden. Vadder zien der nog de Aimak, [[Nuristani]] en de Kirhiezen. De miste Afghaonen zien moslim, wivan een hroôte meêdereid soenniet en onheveêr 2 miljoen, wivan hoofdzaekelijk [[Hazari]], sji'iet.

 

Der worn verschill'nde taelen hesproke, wivan Daorisch (Afghaons Perzisch, 50%) en Pashtu (35%) de twi mist hesproken taelen zien. Aore taelen zien Beloetsji, Oezbeeks en Turkmeens.

 

Sins den ofzettieng van de taliban is der binn'n de politiek van Afghanistan vee ewiezigd. In 2004 kwam der een nieuwe hrondwet, opesteld deur de 502 lee'n tell'nde [[Loya Jirga]]. Ok is der noe spraeke van een presidensjeel systeem mie twi vice-president'n. [[Daorisch]] en [[Pashtu]] heln noe as offisjele tael. De reheriengsleider en staetsoôd is Hamid Karzai.

 

Afghanistan is een erm land mie een BNP per oôd van 150 toet 180 $ per jaer. Economische acitiviteit'n bestaen vurral uut akkerbouw en veeteêlt. Afghanistan is vurral bekend om zen opiumteêlt. In 2002 produceern Afghanistan 3400 ton [[opium]] en 't is dibie varruut de hroste opiumproducent van de waereld. Voe de talibanreherieng was 't antal zelfs nog oôher, mè noe wor ok deur de reherieng-Karzai eprobeerd de opiumproductie te stopp'n mè bie hebrek an alternatief wil dit nog nie lukk'n.

 

De munteêneid van Afghanistan is de [[afghani]] (AFN). Eên afghani was in oktober 2006 €0,156. In 2005 voern Afghanistan voe $471 miljoen uut, wironder opium, wolle, ketoen, [[lapis lazuli]] en tapijt'n. Deze product'n wiern uutevoerd ni [[India]] (22%), [[Pakistan]] (21%), de [[Vereênigde Staeten]] (14,6%), 't [[Vereênigd Konienkriek]] (6,3%), [[Denemarken]] (5,5%) en [[Finland]] (4,3%). Tevens wier der voe $3,87 miljard inevoerd, oôdzaekelijk aerdolieproduct'n en levensmiddeln uut lan'n as Pakistan, de VS, [[Duutsland]] en India.

 

Afghanistan ei een continentaol steppeklimaot; 't hroste hedeêlte van 't land is droôhe. Der is spraeke van eête, droôhe zeumers en kouwe winters. Rehen val oôdzaekelijk in de centraole berghebied'n en in 't oôssen. In 't zuden en in 't uterste noôrn heêrs een woestijnklimaot.

 

Afghanistan wor inedeêld in 34 provincies.

 

* [[Hamid Karzai]], den udihe president

* [[Ahmad Shah Massoud]], een belangrieke vent van de [[Noôrdelijke Alliansie]]

 

{{Azië}}

[[Categorie:Azië]]

[[Categorie:Land]]

[[lt:Afganistanas]]

[[lv:Afganistāna]]

[[mg:Afghanistan]]

[[mk:Авганистан]]