Geschiedenisse van Zeêland: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Bistromatic (Overleg | biedraegen)
Geen bewerkingssamenvatting
Geen bewerkingssamenvatting
Rehel 1:
[[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]][[Image:Emo gwib.jpg]]
[[Image:Zeeland_1865.gif|400px|Zeêland in 1865]] <br>
De '''geschiedenisse van [[Zeêland]]''' begint enkele tienduzenden jaoren geleên. Nao die laâtste [[iestied]] kwam [[Nederland]] omhoôg, waardoôr grote stukken grond droôg kwamen te ligge. Deur het kouwe klimaot groeide er vriewel geên [[vegetatie]], en was Zeêland eene zandvlakte. Rivieren uut 't binnenland van [[Europa]], zoas de [[Schelde (rivier)|Schelde]] en de [[Maes]], zurgen d'rvoor dat Zeêland werd verdeêld in verschillende eilandjes. Mede deur de rivieren en de diverse [[sturmvloed]]en wiere die eilandjes steeds kleiner.
 
==D'n eerste mens==
Ongeveer 15.000 jaor geleje begonne mae'sen d'r eige te vestigen in Zeêland. Dit hêt men enkele jaoren geleden vastgesteld, na de vondst van een steênen biele in [[Cadzand]]. De vondst van de biele op die plekke is te verklaoren, omdat Cadzand is gelegen op een soort zanderige, lange heuvelrug van oost naor west. Op die [[heuvelrug]] was men beter beschermd tegen de zeê. Ook andere veurwerpen wiere gevonden in den heuvelrug, waaronder stenen pijlpunten uut omstreêks 9000 jaor veur [[Christus]].
Rond 4500 veur Christus begon de [[landbouw]] in Zeêland op te komen. De veeboeren woônden op de hoger gelegen veêngronden, en maokten hunne aârdewerk zelf, of lieten het maken in de [[Rijnstreek]] of [[Lotharingen]].
Rond de begin van de jaartelling wiere Zeêland een belangriek handelsgebied, mede omdat die [[Romeinen]] zich rond die tied in Zeêland gingen vestigen. In de handel speelde het plaatsje [[Domburg]] op [[Walcheren]] een belangrieke rol.
300 na Christus vond een grote overstroming plaots, waardeur Zeêland grotendeels overstreumde. De meeste inwoners trokken weg uut het gebied, alleên in de duinen vond mogelijk nog bewoning plaats. In [[1647]] zijn namelijk in de duinen resten gevonden van een tempel. Deze kwam bloot te liggen na een hewege sturm.
Pas jaoren later kwamen er wier mensen naor Zeêland. Zij dreven intensief handel met de Engelsen, vaok vanuit Domburg. Domburg heette in die tijd waarschijnlijk [[Walacria]].
Vanaf het jaar 850 hadden de [[Vikingen]] [[Walcheren]] korte tijd in bezit. Na het vertrek van de Vikingen besloot men op greute schaol verdedigingsburchten te bouwen in [[Oostburg]], [[Oost-Souburg]], [[Middelburg (Zeeland)|Middelburg]], [[Domburg]] en [[Burgh]]. Deze burchten waren onderdeel van een uitgebreide verdedigingslinie die liep vanaf de Franse kust tot [[Texel]].
 
==Middeleeûwen==
Vanaf die [[elfde eêuwe]] wiere veul gebieden in Zeêland ingepolderd. Dit werd gedaen in opdracht van de Vlaomse abdie-en die Zeêland grotendeêls in handen hadden. Het bouwen van dieken kostte veel moeite, omdat er gene goeie gereedschappen ware. Langsiem wiere de ielanden deur [[inpoldering]] wat groter. Op de [[kwelder|schorren]] en [[slik (bodemsoort)|slikken]] wieren schaopen gehouwe. Deur de [[wol]] ontstond er [[wolhandel]].
Rond die tijd speêlden [[abdie]]en en [[kleuster]]s een belangrieke rol in het leven in Zeêland. De monniken zorgen erveur dat de landbouw geordend verliep. Hierdeur nam de handel en zo ook de welvaert toe.
De bevolking groeide; in de [[Twaolfde eêuwe|twaolfde]] en [[dertiende eêuwe]] ontstonden er veul dorpen. De dorpen wieren alleên belangriek wanneer er een kerk stond. [[Middelburg (Zeeland)|Middelburg]] kreeg [[stadsrechten]] in [[1217]], uitgeriekt door [[Johanna van Constantinopel]], gravin van [[Graefschap Vlaondere|Vlaondere]], en [[Wullem I van 'Olland|Wullem I]], graef van [[Graefschap 'Olland|'Olland]]. Rond die tied ontstonden de [[waterschap]]pen. Omdat er verschillende eilanden waren, was er niet een bepaolde taol die in heêl Zeêland wier gesproken.
 
=== Stried tussen Vlaondere en 'Olland ===
[[Graefschap Zeêland|Zeêland]] wier allang betwist deur de graven van [[Graefschap Vlaondere|Vlaondere]] en [[Graefschap 'Olland|'Olland]]. In [[1012]] werden door kiezer [['Endrik II van het 'Eilige Roômse Riek|'Endrik II]] de [[Zeeûwse eilanden]] en het gebied dat later de [[Vier Ambachten]] zou wurden, beleênd aan [[Boudewijn IV van Vlaondere]]. Deur de [[Investituurstried]] viel het gebied vanaf [[1076]] echter onder de [[Graef van 'Olland]], als [[leên]] van Vlaondere. Dit leidde tot verschillende schermutselingen tussen [[Floris III van 'Olland]] en [[Filips van de Elzas]], graef van [[Graefschap Vlaondere|Vlaondere]]. Floris III begon tol te heffen bij [[Geervliet]] wat de Vlaomse handel op het [[Rijnland]] belemmerde. Daarnaast liet hij Vlaomse schepen kapen en maakte met de [[Heer van Beveren]] aanspraak op [[Waesland]]. Filips van de Elzas greep in [[1158]] in en Floris III moest zich onderwerpen aan Filips. In [[1166]] stelde Floris III de tol bij Geervliet weer in, waarop Filips wederom ingreep en Floris gevangennam. Deze moest hierdeur het in [[1167]] overeêngekomen [[Verdrag van Brugge (1167)|Verdrag van Brugge]] accepteren, waardeur de Vlaomse keuplui in 'Olland rechten kregen over Zeêland. Dit verdrag bepaolde de situatie in Zeêland veur meêr dan een eêuwe. In d'n 12e eêuwe had Vlaondere dus de overhand, maer met het groeien van de 'Ollandse macht verscheuf dit in de 13e eêuwe.
 
Toen [[Margaretha II van Constantinopel|Margaretha van Vlaondere]] haer kinderloze zuster [[Johanna van Constantinopel|Johanna]] in [[1244]] opvolgde als gravinne van [[Graefschap Vlaondere|Vlaondere]] en [[Graefschap 'Enegouwe|'Enegouwe]], brak een stried los tussen de kinderen uit Margaretha's biede huwelijken, de Avesnes en de Dampierres. De [[Frankriek|Franse]] koning, in [[1246]] met de [[arbitrage (in conflict)|arbitrage]] belast, wees Vlaondere toe aan haor zeun [[Gwijde van Dampierre]] en 'Enegouwe aan haer zeun [[Jan van Avesnes]], feitelijk later haor kleinzeun [[Jan II van Avesnes]].
 
In [[1253]] kwam het tot de [[Slag bij Westchapelle]]. [[Gwijde van Dampierre]] leêd hierbie een nederlaog in de stried met ziên halfbroers Jan en Boudewijn van Avesnes. Op [[2 oktober]] [[1256]] wist [[Otto II van Gelre]] [[Margaretha II van Constantinopel|Margaretha van Vlaondere]] en [[Floris de Veugd]] tot het [[Verdrag van Brussel (1256)|Verdrag van Brussel]] te bewegen, waorbie Zeêland aan 'Olland toekwam. Haor zeun, [[Gwijde van Dampierre]], bleêf dit echter aanvechten.
 
Het [['Uus van Avesnes]] heerste vanaf [[1299]] in een [[personele unie]] ook over de graefschappen [[Graefschap Zeêland|Zeêland]] en [[Graefschap 'Olland|'Olland]]. Na de dood van [[Floris V van 'Olland|Floris V]] in [[1296]] stond zien jonge zeun [[Jan I van 'Olland|Jan]] in eerste instantie geheel onder invloed van de Vlaomsgezinde [[Jan III van Renesse]]. Op [[30 april]] [[1297]] droeg Jan het bestuur echter over aan [[Wolfert van Borssele]]. Na een conflict met het stadsbestuûr van [[Dordrecht]] wier Van Borssele op [[1 augustus]] [[1299]] vermurd. Hierna benoemden de steden [[Jan II van Avesnes]], graef van [[Graefschap 'Enegouwe|'Enegouwe]] als [[regent (bestuurder)|regent]] en op [[27 oktober]] [[1299]] droeg Jan I de regering veur een periode van 5 jaor aan hem over. Twee weken later stierf Jan, 15 jaar oud, en met hem stierf ook het [['Uus 'Olland|'Ollandse 'Uus]] uut. Jan van Avesnes, die diens naoste mannelijke erfgenaem was, wier na diens dood in 1299 [[Graef van 'Olland]]. Veurtaon was [[Graefschap 'Olland|'Olland]] in een personele unie met [[Graefschap 'Enegouwe|'Enegouwe]] verenigd onder het [['Uus 'Enegouwe|'Enegouws 'Uus]].
 
In [[1300]] / [[1301]] wist Jan van Avesnes de Franse successen in Vlaondere uit te buuten om zien positie te consolideren. Hij versloeg de Zeeûwse opstandelingen en maokte zijn broer [[Gwijde van Avesnes]] tot bisschop van [[Prinsbisdom Utrecht|Utrecht]] in [[1301]].
 
[[image:Philippe IV Le Bel.jpg|thumb|200px|[[Filips IV van Frankriek]] (Filips de Schone).]]
In [[1297]] keerde graef [[Gwijde van Dampierre]] zich tegen de Franse invloed in Vlaondere en sloot een militair verbond met [[Engeland]]. In [[1300]] was het Franse geduld op en [[Filips IV van Frankriek|Filips de Schone]] liet Vlaondere bezetten en annexeren met hulp van Fransgezinde stadsbesturen (''[[leliaards]]''). Graef Gwijde werd gevangengezet, maor kon rekenen op steun van de ''[[Liebaards]]'': adel, ambachtslieden en boeren. Openlijk verzet vond plaets tiedens de [[Brugse metten]] op [[18 mei]] [[1302]], een bloedige overval van Bruggelingen op Franse troepen die een dag eerder de onrustige stad hadden ingenomen. Het bleek de opmaot voor een bevriedingsoffensief richting [[Kortriek]] en op [[11 juli]] wieren de Fransen bij die stad verslagen in de [[Guldensporenslag]] onder leijding van [[Wullem van Gulik]], [[Gwijde van Namen]], [[Phillipus Baelde]], [[Pieter van Belle]], en [[Jan III van Renesse]].
 
Deur de rust in het zuden kon [[Gwijde van Dampierre]], graef van Vlaondere, zich richten op zien oude rivael, [[Jan II van Avesnes]], graef van [[Graefschap 'Olland|'Olland]] en [[Graefschap 'Enegouwe|'Enegouwe]]. Deze had in de [[Guldensporenslag]] meegestreden met de Fransen. In februari [[1303]] werd het offensief in [[Graefschap 'Enegouwe|'Enegouwe]] begonnen. [[Lessen]] werd op [[2 april]] veroverd en met 22 dorpen in de omgeving in de brand gestoken. Als wraok ging de zeventienjarige zeun van Jan van Avesnes, [[Wullem III van 'Olland|Wullem III]], op plundertocht vanuut [[Arnemuiden]] naer [[Terhofstede]] op het eiland van [[Cadzand]].
 
Hierop formierden de Vlaominge in [[Sluus (stad)|Sluus]] een vleut die onder [[Gwijde van Namen]], de zeun van [[Gwijde van Dampierre]], de rechten op Zeêland opieste. Dit werd gesteund deur het Vlaomsgezinde deêl van de Zeeûwse edellieden die deur Wullem van Avesnes waoren verbannen. Op [[23 april]] verliet d'n vleut de haoven op weg naer het [[Sloe]], tussen [[Walcheren]] en [[Zuid-Beveland]]. Jan II van Avesnes liet de verdediging over aan zien zeun Wullem.
 
De Vlaominge veroverden heêl Walcheren en de overige Zeeûwse eilanden. Slechts [[Zurikzeê]] wist stand te houden. Begin juli wier een wapenstilstand gesloten, waarbie graef Jan II de eilanden tot aen de [[Maes]] afstond aen Gwijde van Namen, met uutzondering van Zierikzeê, dat echter niet mocht worden versterkt.
 
Na wat plundertochten in het noorden van Frankriek deu de Vlaomingen zegden zie in het veurjaor van [[1304]] het bestand op met 'Olland. De Vlaominge trokken om Zierikzeê heên - 'Olland en Utrecht binnen, waerna [[Jan II van Braebant]] zich bie de Vlaomingen aensleut. In maort [[1304]] brachten zij onder [[Gwijde van Namen]] op [[Duiveland]] een nederlaeg toe aan [[Jan II van Avesnes]] zeun, [[Wullem I van 'Enegouwe|Wullem]]. Bisschop [[Guy van Avesnes|Gwijde van Utrecht]] werd gevangengenomen en in Utrecht volgde een anti-'Ollandse reactie. 'Olland en Zeêland zelf vielen grotendeels in handen van Gwijde van Namen of van [[Jan II van Braebant]], die zich bij de aanvallers had gevoegd. [[Utrecht (stad)|Utrecht]], [[Leiden]] en [[Delft]] werden ingenomen.
 
Alleên [[Dordrecht]] en [[Haarlem]] hielden stand. [[Witte van Aemstede]], de bastaerdzeun van graef [[Floris V van 'Olland|Floris V]], wist de 'Ollandse steden echter weer aan de ziede van Wullem te brengen, waarna de Vlaominge zich terugtrokken uit 'Olland. Hierop volgde het [[Vlaoms beleg van Zierikzeê]]. Zierikzeê hield stand, maar driegde te verhungeren.
 
Ondertussen verliep eind juni het bestand met Frankriek. De Franse koning, [[Filips IV van Frankriek|Filips de Schone]], had een machtig landleger gevormd, dat begin augustus de zuidgrens van Vlaondere overstak en via een omweg [[Doornik]] beriekte. Een paar weken daarvoor had hij admirael [[Rainier Grimaldi]] naar 'Olland gestuurd om steun te bieden. Op [[10 augustus|10]] en [[11 augustus]] vond de [[Slag bij Zierikzeê]] plaots. Dit resulteerde in een Frans-'Ollandse overwinning, waarna de Vlaominge het beleg ophieven. Een week na de slag versloeg het grote landleger van Filips de Schone de Vlaominge in de [[Slag bij Pevelenberg]]. Uuteindelijk bij de [[Vrede van Paries (1323)|Vrede van Paries]] van [[1323]] tussen [[Graefschap Vlaondere|Vlaondere]] en [[Graefschap 'Enegouwe|'Enegouwe]] / [[Graefschap 'Olland|'Olland]] zag de graef van Vlaondere af van aenspraoken op [[Graefschap Zeêland|Zeêland]] en erkende de graef van 'Olland als graef van Zeêland.
 
==Zestiende eeûw==
In de zestiende eeûw nam d'n handel opnieuw toe, maor d'r waren ook veel oorlogen en watervloeden. Op 5 november 1530 [[Sint-Felixvloed (1530)|verdwenen zeer grote delen van Zeêland]], waeronder [[Noord-Beveland]], [[Borssele]] en [[Sint-Philipsland]] veur lange tied onder water. Sommige gebieden zijn zelfs helemael niet meer boven water gekomen, zoals het [[Verdronken Land van Saeftinghe]].
Vanof 1568 was het gebied in oorlog met [[Spanje]]. 6 april 1572 verjoegen de Vlissingers de Spanjaarden. Middelburg viel in [[1574]] in handen van [[Willem van Oranje]]. Veel kloosterlingen verlieten Zeêland, maor er verhuusden ook veel Vlaomingen naer het gebied, mede deur de val van [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] in 1585.
 
==De Gouden Eeûw en de Fransen==
In de [[zeventiende eeûw]] brak de [[Gouden Eeûw]] an in Zeêland. Er was vee andel. Vanuut Zeêland was er vee zeevaert: [[visserie]], [[koophandel]] (waardeur Zeêland een [[kolonie|koloniael]] en [[slavernie]]verleden heeft), en ook veur oorlogsdoeleinden. In Middelburg was de [[Admiralitiet van Zeêland]] gevestigd.
In d'n 18e eeuw ging het wi achteruut met d'n welvaert. Dit kwaom ook deur de overheêrsing van [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]]. Deur de [[Franse tied in Nederland|Franse tied]] (1795-1813) wier d' andel greutendeels stopgezet. Scheepvaert op d'n Westerschelde wier gestopt. Alleên landbouw was in die tied nog volop meugeliek.
Begien negentiende eeûw verlieten de Fransen het gebied wier. De steden waren verpauperd. Veel bouwwerken werden in de negentiende eeûw gesloopt.
 
==19e en begin 20ste eeuw==
In [[1868]] reed d'n eerste trien deur Zeêland, nameliek op de speurlien van [[Bergen op Zoom]] naar [[Goes]]. De lien wier 5 jaor laoter uutgebried naar [[Vlissingen]]. Er wiere kanaelen gegraoven, en d'r wier een greute haoven opgezet in Vlissingen. D'n overhied probierde met deze ingrepen de handel wier in gang te brengen. Deur de oprichting van de [[scheêpsbouwmaetschappie]] "''De Schelde''" ontstond er viel werkgelegenheid.
In [[1928]] wier d'r 'n brug aangelegd van het ieland [[Tholen (eiland)|Tholen]] naer [[Noord-Brabant]]. Ook werden er tramlienen aongelegd op [[Walcheren]] en later in [[Zeeûws-Vlaonderen]] en op [[Schouwen]].
 
==Tweêde Wereldeurlog==
Tiedens de [[Tweêde Wereldeurlog]] wier Zeêland zwaor getroffen. [[Duutsland]] bombardeêrde Middelburg op [[17 mei]] [[1940]], waordeur een groot deêl van Middelburg was vernietigd. Vlissingen werd echter nog veel zwaorder getroffen. Deur de vele bombardementen op de stad (meêr dan 80)lagen aan d'n iende van de oorlog vriewel alle huuzen in puin. Ook waoren alle provinciale veêrboten vernietigd. In [[1944]] bombardeerden de geallieerden de Walcherse zeêdieken. Heel Walcheren liep onder water, waardoor de Duutsers het gebied uittrokken. Alleên [[Schouwen-Duiveland]] blief tot [[1945]] bezet.
 
==Watersnood==
Zeêland kende vele [[watersnood|watersnoden]] in zijn geschiedenis. Deur de Tweêde Wereldoorlog lag biena de hele provincie in puun. Nadat vriewel aolles wier was opgebouwd, vernielde de [[Watersnood van 1953]] opnieuw vriewel de hele provincie. Er vielen door een combinatie van hoogwaoter en sturm 1836 doden, en de meêste Zeeûwse ielanden stonden onder waoter. Na de ramp wieren de [[Deltawerken]] aangelegd. Aanvankeliek werd besloten de [[Westerschelde]] in te dammen. Er ontstond veêl kritiek, en uiteindeliek wier hier vanaf gezien.
In 1986 was de [[stormvloedkering]] in de [[Oosterschelde]] gereêd. Zeêland ligt nameliek vriewel helemael onder het zeêniveau. Een nieuwe watersnood is daarom niet ondenkbaer. Deur de Deltawerken werd Zeêland viel beter beriekbaer, en nam het [[toerisme]] flink toe.
 
==Resente geschiedenisse==
In 1965 was de [[Zeêlandbrug]] gereêd, 'n brug die Schouwen-Duiveland met Noord-Beveland verbindt. Het was enige tijd de langste brug van de wereld. [[Zuid-Beveland]] en [[Zeeûws-Vlaonderen]] worden sinds 2003 verbonden door de 6600 m lange [[Westerscheldetunnel]]. De [[veêrdienst]]en over de Westerschelde wieren daerdeur opgeheven.
 
Zeêland is een van d'n dunstbevolkte provincies van Nederland. De afgelopen jaoren is de [[vergriezing]] sterk toegenomen.
 
== bronnen ==
*{{Aut|G. Asaert, J. van Beylen en H.P.H. Jansen}}, ''Maritieme geschiedenis der Nederlanden 1'', Bussum, 1976
*{{Aut|J.I. Israel}}, ''De Republiek, 1477-1806'', Oxford, 1995
*[http://www.awnzeeland.nl/page_230.htm {{Aut|Arco Willeboordse}}, ''Een woensdag in 1302'', 2002]
== herkomst ==
*Van de Nederlandse wikipedia: [http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Zeeland&diff=8442952&oldid=8416285 Geschiedenis van Zeeland]
[[Categorie:Geschiedenisse van Zeêland| ]]
 
[[nl:Geschiedenis van Zeeland]]