Mytholohie van de Māori
De mytholohie van de Māori is een vrie onbekende mytholohie, mè zò uutebreid dan zelfs de Māori nie in staet zien der eihen mythen en aore volksverhalen volledig te kenn'n. Echter ael der cultuur, ritueeln en heloôf wor beïnvloed en kom voe uut der mytholohie. De hrondslag van ulder mytholohie lig in Polynesië, en aore Polynesische volkn en een verheliekbaere mytholohie. 't Hroste hedilte van de mytholohie wor edomineerd deur verhaolen over de scheppieng van de aerde.
Beschrieviengen bewerk
Over de mytholohie van de Māori is weinig bekend. De eêste Europeanen die an der mie kennis maekn waeren de missionarissen, die an 't heloôf en de ritueeln van de Māori mistal as werkn van de duvel bestempeln, zoda ier hin bron lig van kennis over ulder mytholohie. Uutzonderiengen binn'n J.F. Wohlers op 't Zudereiland, Richard Taylor uut de omhevieng van de Taranaki-rivier en William Colenso uut de Hawke's Bay.
Eên van de mensen die an de mythen van de Māori verzaemelen was Sir George Grey. Ok verzaemelen die ginialohieën, hezangen en verhalen. Ok der enurme mythencycli wiern vasteleid. Grey beschreef de mytholohie van de Māori in zen boek 'Nga Mahi a nga Tupuna', vertaeld as Polynesian Mythology' in 't Iengels. Een aore bron is 'Ancient History of the Māori' deur John White.
Verschill'nde vurmen bewerk
De lehende van de Māori wor uutedrukt in drie verschill'nde vurmen van overdracht: de ginialogische reciteriengen, de verhaalnde proza en de poëzie.
Ginialogische reciterieng bewerk
De ginialogische reciterieng van de Māori, in 't Māori whakapapa, was hoed ontwikkeld in de mondelienge literatuur van de Māori en dien'n in de verteltradisie. De ginialogische reciteriengen haven een lienk an tussen levende mensen en de goden. Deur ginialogische lijn'n te schetsen beklemtoôn'n de schriever zen connecties mie de daan van de beschreven karakters in zen vertellienge.
Poëzie bewerk
De poëzie van de Māori wor bieni aoltied ezongen. Et muzikaole ritme onderscheien de poëzie dan ok eêder van de proza dan a 't taelhebruuk da dee. Der wier hin riem hebruukt in de poëzie en ok hin stijlfihuurn as alliteraotie en zo. Wè komm'n verschill'nde metra ni voôrn. Kenmerkn voe de poëzie van de Māori zien 't hebruuk van synoniemn en typische hrammaticaole constructies.
Verhaalnde proza bewerk
De verhaalnde proza vurm 't hroste deêl van 't materiaol over de lehen'n en de mytholohie van de Māori. Deze verhaaln wiern vurral in de lange aevun'n in de winter verteld bie 't knappernde outvuur. Deze verhaaln waeren 't poppulairst en iervan zien dan ok de miste bewaerd ebleven. Ze dien'n nie allaene voe 't plezier van de mensen, mè ze verteln ok over 't onstaen van buvobbeld vuur, doôd en 't land.
Deêln binn'n de mytholohie bewerk
Volhens de Māori waeren voe aolles de periode van de kore en de tien periodes van de pō. Dit waeren de periodes van de duuster'eid voe a der ok mè iets op de aerde was. 't Eênigste wezen was Io Matua Kore, den opperhod. Dezen schiep de hemel (Rangi, laeter Rangi-nui) en de aerde (Papa). Uut Rangi en Papa kwamm'n 200 zeunen voe die an 't behun vurmen van 't leven op de aerde.
De mythen van de Māori kunn'n verdeêld worn in drie oôddeêln en dibie een paer onderdeêln, naemelijk:
- De kosmische ginialohieën, die an verteln over 't onstaen van de hoden, mensen en beêsten.
- 't Māui-complex
- 't Tāwhaki-complex